Overzicht van baten en lasten en toelichting

										bedragen x €1.000
	Raming 2017 voor wijziging			Raming 2017 na wijziging			Realisatie 2017			Begrotings-
	Lasten	Baten	Saldo	Lasten	Baten	Saldo	Lasten	Baten	Saldo	resultaat
1. Bestuur en dienstverlening	4.548	921	-3.627	5.258	1.103	-4.156	5.447	1.340	-4.108	48
2. Sport, cultuur en onderwijs	14.209	1.661	-12.548	14.646	1.665	-12.980	14.217	1.729	-12.487	493
3. Maatschappelijke ondersteuning	34.810	10.024	-24.786	35.984	10.510	-25.474	34.915	9.793	-25.121	353
4. Lansingerland schoon, heel en veilig	27.076	13.176	-13.900	25.058	13.436	-11.621	24.354	13.522	-10.832	790
5. Lansingerland ontwikkelt	6.631	1.809	-4.822	8.023	2.903	-5.120	7.154	8.460	1.306	6.426
6. Grondzaken	25.004	23.774	-1.231	33.054	31.112	-1.942	29.842	30.053	211	2.153
Subtotaal programma's	112.280	51.366	-60.914	122.024	60.731	-61.294	115.928	64.898	-51.031	10.263
Lokale heffingen	390	15.438	15.048	390	15.638	15.248	439	15.345	14.906	-342
Algemene uitkeringen	-	56.949	56.949	-	57.741	57.741	-	57.747	57.747	6
Dividend	8	3.316	3.309	56	3.365	3.309	74	3.372	3.298	-11
Saldo financieringsfunctie	1	408	407	4.071	4.751	680	3.946	4.762	816	136
Overige algemene dekkingsmiddelen	2.557	1.197	-1.360	1.579	1.491	-89	978	1.478	500	589
Subtotaal algemene dekkingsmiddelen	2.955	77.308	74.353	6.097	82.985	76.888	5.437	82.703	77.266	378
Overzicht overhead	12.850	-	-12.850	13.847	238	-13.609	13.398	179	-13.219	390
Bedrag van de heffing voor de VpB	14	-	-14	14	-	-14	-	-	-	14
Post onvoorzien	250	-	-250	-	-	-	-	-	-	-
Gerealiseerde totaal saldo van baten en lasten	128.349	128.674	325	141.982	143.953	1.972	134.763	147.780	13.017	11.045
Toevoegingen / onttrekkingen aan reserves:
1. Bestuur en dienstverlening	-	-	-	-	-	-	0	-	-0	-0
2. Sport, cultuur en onderwijs	409	844	435	509	1.019	510	509	648	139	-370
3. Maatschappelijke ondersteuning	13	107	94	13	504	490	13	397	383	-107
4. Lansingerland schoon, heel en veilig	502	1.378	876	2.112	1.378	-734	1.246	174	-1.072	-338
5. Lansingerland ontwikkelt	41	71	30	41	241	200	80	170	90	-110
6. Grondzaken	-	258	258	-	696	696	5.933	4.947	-986	-1.683
Algemene dekkingsmiddelen	65	81	15	736	1.084	348	770	1.011	241	-107
Overzicht overhead
Subtotaal mutaties reserves	1.030	2.737	1.707	3.411	4.921	1.510	8.552	7.347	-1.204	-2.714
Gerealiseerde resultaat	129.379	131.411	2.032	145.393	148.874	3.481	143.315	155.127	11.812	8.331

De apparaatslasten bestaan uit onder andere personeelskosten (zowel vast als ingehuurd personeel), huur van gebouwen en kapitaallasten (rente en afschrijvingen). Deze kosten worden middels een doorbelasting aan de verschillende beleidsvelden toegerekend. Onderstaande tabel geeft het effect per kostensoort weer.

De bedragen in de onderstaande tabel sluiten aan met de genoemde apparaatslasten in de toelichting op de verschillenanalyse per beleidsveld hierboven. De verschillen resulteren in een totaal effect van € 1.279.000 voordeel. Het grootste verschil komt door salarissen en sociale lasten (€ 1.398.000 voordeel). Dit komt voornamelijk door lagere loonkosten, moeilijk vervulbare vacatures en extra inkomsten die niet begroot waren (onder andere vergoedingen van het UWV). Daartegenover staan vertrekregelingen van voormalig personeel. Door de moeilijk vervulbare vacatures en vervanging als gevolg van (langdurig)ziekteverzuim zijn er extra uitgaven geweest op ingehuurd personeel (nadeel). Een deel van dit nadeel is geboekt als apparaatslast (€ 672.000 nadeel), daarnaast is ook een deel direct op de exploitatie geboekt (€ 573.000). Per saldo (voordeel salarissen minus nadeel ingehuurd personeel) resulteert in een totaal voordeel op personeelsasten van € 153.000.

Het voordeel van € 220.000 op rente ontstaat doordat de marktrentes momenteel lager liggen dan de percentages waarmee wij begroten. Zo hebben wij leningen afgesloten voor licht negatieve rentepercentages, maar begroten wij met een herfinancieringsrente van 1,5% zoals afgesproken in de Kadernota 2017.

Het verschil op duurzame goederen wordt grotendeels (circa € 80.000) verklaard doordat verbouwingen aan het gemeentehuis vertraagd zijn. De reden hiervoor is dat er eerder nog geen huurders beschikbaar waren die hier gebruik van konden/wilden maken. In hoofdstuk 10 wordt voorgesteld dit budget over te hevelen naar 2018.

Tenslotte is er een voordeel van €  230.000 op de afschrijvingslasten. Dit is voornamelijk het gevolg van het doorschuiven van enkele grote investeringen waarbij de afschrijvingslasten al in 2017 waren begroot, maar die uiteindelijk pas in de jaren daarna afgerond worden (waarna afschrijving plaatsvindt).

			bedragen x € 1.000
Apparaatskosten	Begroting 2017	Rekening 2017	Verschil t.o.v. begroting
Salarissen en sociale lasten	22.234	20.835	1.398
Belastingen	202	209	-6
Duurzame goederen	242	93	149
Ingeleend personeel	2.002	2.674	-672
Uitgeleend personeel	-15	-143	128
Huren	-177	-122	-55
Leges en andere rechten	-	-0	0
Overige goederen en diensten	4.620	4.656	-36
Rente	6.451	6.231	221
Afschrijvingen	1.611	1.378	233
Toegerekende rente en bespaarde rente	-6.717	-6.636	-81
Totaal	30.453	29.174	1.279

De WNT stelt een maximum aan de bezoldiging van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector. Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingegaan. Deze verantwoording is opgesteld op basis van de volgende op Gemeente Lansingerland van toepassing zijnde regelgeving: Het algemene WNT-maximum.

Het bezoldigingsmaximum in 2017 voor Gemeente Lansingerland is €  181.000. Het weergegeven individuele WNT-maximum is berekend naar rato van de omvang (en voor topfunctionarissen tevens de duur) van het dienstverband, waarbij voor de berekening de omvang van het dienstverband nooit groter kan zijn dan 1,0 fte.

Functiegegevens	A.A. Eijkenaar	M.S. Walhout	C.J. van ‘t Hart	S. Hammer
	Secretaris	Griffier	Raadsadviseur/vm griffier	Afdelingshoofd/waarnemend secretaris
Aanvang en einde functievervulling in 2017	1/1 – 30/11	1/1 – 31/12	1/1 – 12/4	1/12 – 31/12
Omvang dienstverband (in fte)	1	1	0,56	1
Gewezen topfunctionaris?	Nee	Nee	Ja	Nee
(Fictieve) dienstbetrekking?	Ja	Ja	Ja	ja
Bezoldiging
Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen	125.135	103.220	13.170	8.571
Beloningen betaalbaar op termijn	15.290	15.087	2.088	1.591
Subtotaal	140.425	118.307	15.259	10.162
Individueel toepasselijk bezoldigingsmaximum	165.627	181.000	28.849	15.373
-/- Onverschuldigd betaald bedrag	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
Totale bezoldiging	140.425	118.307	15.259	10.162
Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
Gegevens 2016
Aanvang en einde functievervulling in 2016	1/1 – 31/12	1/1 – 31/12	1/1 – 31/12	N.v.t.
Omvang dienstverband 2016 (in fte)	1	1	0,56	N.v.t.
Beloning	107.454	97.428	36.309	N.v.t.
Belastbare onkostenvergoeding	394	496
Beloningen betaalbaar op termijn	14.596	14.346	4.673	N.v.t.
Totale bezoldiging 2016	122.444	112.270	40.982	N.v.t.
Toepasselijk WNT-maximum	179.000	179.000	179.000
Tabel 4.2.3b Uitkeringen wegens beëindiging dienstverband aan topfunctionarissen met of zonder dienstbetrekking
Functiegegevens	A.A. Eijkenaar
Functie(s) gedurende dienstverband	Secretaris
Omvang dienstverband (in fte)	1
Jaar waarin dienstverband is beëindigd	2017
Ontslaguitkering
Overeengekomen uitkeringen wegens beëindiging dienstverband	75.000
Individueel toepasselijk maximum	75.000
-/- Onverschuldigd deel	N.v.t.
Totaal uitkeringen wegens beëindiging dienstverband	75.000
Waarvan betaald in 2017	75.000
Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan	N.v.t.

In 2017 zal naar verwachting leiden tot een nihilaangifte. Het begrote bedrag ad. € 14.000 is derhalve in 2017 niet besteed.

De post onvoorzien was in 2017 opgenomen voor € 250.000. Bij de Najaarsnota 2017 is deze afgeraamd.

		bedrag x € 1.000
Omschrijving	Raadsbrief	Bedrag
Stand post onvoorzien per 1/1 (conform begroting)		250
Afboeken post onvoorzien bij Najaarsnota 2017	BR1700109	-250
Restant 31 december 2017		0

De gemeente ontvangt en besteedt publieke gelden. Daarom moet het handelen van de gemeente rechtmatig zijn. De accountant geeft zijn oordeel over de rechtmatigheid en gaat bij de controle van de jaarrekening na of de lasten, baten en balansmutaties tot stand zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en van toepassing zijnde wettelijke regelingen, waaronder verordeningen. Om over de rechtmatigheid te kunnen oordelen, stelt de accountant eisen aan het systeem van administratieve organisatie en de interne controle (ao/ic) en het interne systeem van risicoafwegingen.

De financiële rechtmatigheid wordt beoordeeld op basis van een tweetal onderdelen: Begrotingsrechtmatigheid (exploitatie en investeringen) en overige financiële beheershandelingen (werkprocessen). Per onderwerp zal hieronder worden toegelicht in hoeverre er sprake is van onrechtmatigheden in de jaarrekening 2017.

Als blijkt dat de gerealiseerde lasten zoals weergegeven in de jaarrekening hoger zijn dan de geraamde bedragen met inbegrip van de laatste begrotingswijziging, is mogelijk sprake van onrechtmatige uitgaven. In het controle protocol 2017 heeft de gemeenteraad aangegeven welke typen begrotingsoverschrijding verwijtbaar zijn en daarom meetellen in het oordeel van de accountant:

Nr	Bij de toetsing van begrotingsafwijkingen kunnen de volgende “soorten” begrotingsafwijkingen worden onderkend:	Onrechtmatig, maar telt niet mee voor het oordeel	Onrechtmatig, en telt mee voor het oordeel
1	Kostenoverschrijdingen inzake activiteiten die niet passen binnen het bestaande beleid en waarvoor men tegen beter weten in geen voorstel tot begrotingsaanpassing heeft ingediend.		x
2	Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid, maar waarbij de accountant ondubbelzinnig vaststelt dat die: - In de Najaarsnota verwerkt hadden kunnen worden; - Niet in Najaarsnota verwerkt hadden kunnen worden.	x	x
3	Kostenoverschrijdingen die geheel of grotendeels worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten, bijvoorbeeld via subsidies of kostendekkende omzet.	x
4	Kostenoverschrijdingen bij open einde (subsidie)regelingen. Vaak blijkt vanwege dit open karakter in het kader van het opmaken van de jaarrekening een (niet eerder geconstateerde) overschrijding.	x
5	Kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door extra inkomsten die niet direct gerelateerd zijn. Over de aanwending van deze extra inkomsten heeft de raad nog geen besluiten genomen.		x
6	Kostenoverschrijdingen inzake activiteiten welke achteraf als onrechtmatig moeten worden beschouwd omdat dit bijvoorbeeld bij nader onderzoek van de subsidieverstrekker, belastingdienst of een toezichthouder blijkt (bijvoorbeeld een naheffing belasting). - Geconstateerd tijdens het verantwoordingsjaar; - Geconstateerd na verantwoordingsjaar.	x	x
7	Kostenoverschrijdingen op activeerbare activiteiten (investeringen) waarvan de gevolgen voornamelijk zichtbaar worden via hogere afschrijvings- en financieringslasten in het jaar zelf of pas in de volgende jaren. - Jaar van investeren; - Afschrijvings- en financieringslasten in latere jaren.	x	x
8	Kostenoverschrijdingen inzake de grondexploitatie die leiden tot aanpassing van de in de laatst vastgestelde exploitatieopzet totale uitgaven of inkomsten: - In de Najaarsnota verwerkt hadden kunnen worden; - Niet in Najaarsnota verwerkt hadden kunnen worden.	x	x

Het bedrag van de begrotingsonrechtmatigheid kan nooit de totale overschrijding op programmaniveau overstijgen. In onderstaand overzicht wordt van die programma's waar een overschrijding heeft plaatsgevonden groter dan € 100.000 de grootte van deze overschrijding gemeld en aangegeven in hoeverre deze overschrijding rechtmatig was. Daarbij wordt tevens de aard van de overschrijding kort toegelicht.

Programma	Bedrag	Onrechtmatigheid telt wel mee	Onrechtmatigheid telt niet mee	Toelichting
1. Bestuur en dienstverlening	70		x	De overschrijding wordt veroorzaakt door een hogere storting dan begroot in de voorziening pensioenen wethouders. Deze extra dotatie is noodzakelijk gebleken door verlenging van de pensioenleeftijd en een bijstelling vanwege herberekende actuariële waardeberekeningen. Dit betreft kostenoverschrijdingen die passen in het bestaande beleid en die (qua bedrag) niet eerder gesignaleerd konden worden. Daarmee geen onrechtmatigheid die meetelt voor het oordeel over de rechtmatigheid.
Lokale heffingen	49		x	Overschrijding komt door een hogere afrekening SVHW over 2016 en een nadeel op de BTW-compensatie voor de SVHW. Gezien de omvang van de overschrijding valt deze binnen de marges van de financiële verordening (100.000) en telt dus niet mee voor het oordeel over de rechtmatigheid.
Dividend	18		x	De overschrijding wordt veroorzaakt door hogere lasten voor de ondersteuning bij de mogelijke verkoop van de aandelen Eneco. Gezien de omvang van de overschrijding valt deze binnen de marges van de financiële verordening (100.000) en telt dus niet mee voor het oordeel over de rechtmatigheid.
6. Grondzaken	5.305		x	De overschrijding van de begrote 'storting' reserves voor het programma 'Grondzaken' betreft de hogere storting dan begroot aan de Algemene reserve. Conform het beleidsuitgangspunt uit de nota reserves en voorzieningen worden voordelen Grondexploitaties gestort in de Algemene reserve. Zoals elders toegelicht in de jaarstukken zijn de resultaten van de grondexploitaties positiever dan geraamd voor 2017. Dit voordeel is gestort in de algemene reserve.

In 2017 zijn interne controles uitgevoerd die de werking van de financiële beheers handelingen (werkprocessen) onder de loep hebben genomen. Bij de interne controles zijn ‘fouten’ en ‘onzekerheden’ aan het licht gekomen.

Bij de interne controle zijn afwijkingen geconstateerd van het door de Raad vastgestelde inkoop- en aanbestedingsbeleid. Op 31 mei 2018 besloot de gemeenteraad aan deze afwijkingen geen consequenties te verbinden voor het oordeel over de rechtmatigheid en besloot de Raad het college op te dragen om maatregelen te nemen om deze afwijkingen in de toekomst te voorkomen.

Naast afwijkingen van het door de Raad vastgestelde inkoop- en aanbestedingsbeleid zijn ook afwijkingen geconstateerd van de Europese aanbestedingsregels en mogelijke afwijkingen van deze regels.

De rechtmatigheidscontroles 2017 hebben de volgende fouten en onzekerheden opgeleverd:

Proces	Aard tekortkoming/fout	Financiële omvang
Participatiewet, IOAW en IOAZ	Aantal fouten/tekortkomingen t.a.v. recht, hoogte en duur op bijstand	€ 29.379
WMO	PGB WMO-begeleiding overschrijdt maximale vergoeding volgens verordening Sociaal Domein	€ 10.513
Inkoop en aanbesteding	Afwijkingen Europese aanbestedingsregels	€ 649.881
Totaal tekortkomingen		€ 689.773
Proces	Aard onzekerheid	Financiële omvang
WMO	Onzekerheid t.a.v. prestatie PGB	€ 18.024
Participatiewet, IOAW en IOAZ	Aantal onzekerheden t.a.v. recht, hoogte en duur op bijstand	€ 43.392
Inkoop en aanbesteding	Mogelijke afwijkingen Europese aanbestedingsregels	€ 1.662.000
Totaal onzekerheden		€ 1.723.416

Belangrijke verschillen tussen de programmabegroting (na wijziging) en de realisatie worden systematisch toegelicht voor ieder afzonderlijk deel van de programmarekening.

Hieronder een samenvatting van deze verschillen. In de kolom “verschil 2017 na bestemming” staat het resultaat per product ten opzichte van de begroting. Daarachter in de volgende kolommen staat welk aandeel hiervan incidenteel en welk aandeel structureel is.

In deze paragraaf lichten wij per beleidsveld toe hoe dit resultaat is samengesteld. De afwijkingen vanaf € 100.000 tussen de begroting en de realisatie worden voor zowel baten als lasten toegelicht. De afwijking kan daarnaast zowel incidenteel als structureel van aard zijn. Dit wordt bij de toelichting aangegeven.

Het is mogelijk dat een afwijking op beleidsveldniveau gecompenseerd wordt door een hogere of lagere mutatie op een bestemmingsreserve bij het programma. Per saldo is er € 465.000 toegevoegd aan de reserves. Begroot was een onttrekking van circa € 1,5 miljoen.

				bedragen x €1.000
Programma	Verschil 2017 voor mutaties reserve	Verschil 2017 na mutaties reserve	Incidenteel	Structureel
1. Bestuur en dienstverlening	48	48	48	0
2. Sport, cultuur en onderwijs	493	123	123	0
3. Maatschappelijke ondersteuning	353	244	44	200
4. Lansingerland schoon, heel en veilig	790	452	362	90
5. Lansingerland ontwikkelt	6.426	6.317	6.317	0
6. Grondzaken	2.153	471	471	0
7. Algemene dekkingsmiddelen	378	271	181	90
Overhead	390	390	390	0
Bedrag van de heffing voor de VpB	14	14	14	0
Post onvoorzien	0	0	0	0
Totaal	11.045	8.330	7.950	380

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B1.1 Gemeenteraad, college en griffier
De afwijking valt uiteen in een aantal categorieën: deels zijn de lasten voor het college € 60.000 hoger uitgevallen dan begroot (o.a. door de hogere vergoeding voor het college en de raad als gevolg van het toenemende aantal inwoners, de toevoeging aan pensioensvoorziening, verplichtingen ex-wethouders, verplichte WKR regeling). Anderzijds zijn er hogere kosten gemaakt in verband met het vertrek van de gemeentesecretaris; hiervan is de beëindigingsvergoeding verantwoord in dit beleidsveld voor € 75.000, conform eerdere communicatie hierover in brief U17.15548. De kosten voor het aangaan van een mobiliteitsverband van € 310.000 zijn verantwoord onder de post overhead.	-256.636	-	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	7.447		Inc.
Totaal	-249.190	-
B1.2 Samenwerking
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	-1.462		Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	6.895	1.509	Inc.
Totaal	5.434	1.509
B1.3 Dienstverlening
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	2.007		Inc.
De hogere leges burgerzaken komen grotendeels voort uit een onvoorziene stijging van het aantal aanvragen reisdocumenten. Zowel de rijksleges (€ 91.000) als de gemeentelijke leges (€ 81.000) op reisdocumenten vallen hoger uit dan geraamd. Op de overige leges zit een voordeel van € 63.000. De hogere rijksleges geven aan de uitgavenkant een nadeel aangezien zij één op één moeten worden afgedragen aan het Rijk.		234.713	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	52.942		Inc.
Totaal	54.949	234.713
Programma totaal	-188.807	236.222

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B2.1 Sport
In het beheerplan hanteren we een planning voor de werkzaamheden aan de sporthallen. De bestemmingsreserve gebouwen voorziet daarbij in de dekking voor verwachte kosten. We voeren op tijd een keuring uit om te bepalen of de geplande werkzaamheden daadwerkelijk al nodig zijn. Zo niet, dan schuiven we de werkzaamheden een jaar door. Verschillende werkzaamheden waren in 2017 nog niet noodzakelijk en werden in de planning verschoven naar 2018 of verder (incidenteel voordeel € 299.000). Het verschuiven van bepaalde werkzaamheden geldt met name voor de sportaccommodaties Sterrenhal Wilgenlaan 5 (€90.000), Oostmeer Het Hoge Land (€ 89.000), De Ackers Groeneweg 27 (€ 82.000) en Lijsterlaan Lijsterlaan 8 (€ 30.000). De onttrekking uit de reserve gemeentelijke gebouwen is hiervoor dit jaar dus lager, zie programma 7. Tezamen met overige kleine verschillen verklaart dit het incidentele voordeel op beleidsveld sport van € 299.000.	299.311		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		-1.283	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	14.251	5.602	Inc.
Totaal	313.562	4.318
B2.2 Cultuur
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	-11.113	250	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	9.307	2.290	Inc.
Totaal	-1.806	2.539
B2.3 Onderwijs en kinderopvang
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	82.743	38.587	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	34.821	18.367	Inc.
Totaal	117.564	56.954
Programma totaal	429.321	63.812

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B3.1 Jeugd
In verband met hogere kosten voor specialistische jeugdzorg op totaalniveau van de deelnemende gemeenten aan de GR is aan de deelnemers een aanvullende bijdrage opgelegd om de exploitatie rond te krijgen.	-107.468		Inc.
Dit kleine verschil wordt verklaard door niet-geraamde inkomsten in het kader van eigen bijdrage van het CAK (€ 1.584), hogere terugvordering PGB jeugd (€ 1.639) en overige afwijkingen (€ 407).		3.630	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	39.434	11.177	Inc.
Totaal	-68.035	14.807
B3.2 Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO)
Dit voordeel wordt veroorzaakt door het saldo van een aantal verschillende ontwikkelingen. 1. Lager gebruik van PGB’s (€ 359.000 voordeel) Wij hebben een breed pakket aan Zorg in Natura beschikbaar voor onze inwoners en daarom kiezen inwoners vaak voor een ZIN product in plaats van een PGB. Dit leidt tot een voordeel ten opzichte van de begroting. 2. Hoger gebruik van collectieve vervoersvoorzieningen (€ 112.000 nadeel) Doordat een groter aandeel dan geraamd van de ritten door de (vrij toegankelijke) 3B bus wordt uitgevoerd ligt het aantal gerealiseerde ritten van Taxi Woning lager dan in de aanbestedingsdocumenten is vastgelegd. Op basis hiervan hebben wij in 2017 een éénmalige compensatieregeling getroffen. In 2018 vindt de nieuwe aanbesteding collectief vervoer plaats, waarbij we in het contract rekening houden met het actuele aantal ritten. Een andere oorzaak voor de overschrijding is dat bij de voorjaarsnota in 2017 een te hoog bedrag van 180.000 euro is afgeraamd. 3. Hogere kosten Wmo Begeleiding (€ 86.000 nadeel) In 2017 is de inzet op Begeleiding Specialistisch (groep en individueel) toegenomen. Daar staat een afname van Begeleiding Basis tegenover. Op de budgetten voor Begeleiding zijn tevens lokale en regionale onderzoeken geboekt. Deze onderzoeken vonden plaats in relatie tot inkoop en financiering van de Wmo. 4. Lagere kosten mantelzorgcompliment (58.000 voordeel) Het budget Mantelzorgcompliment is in 2017 niet volledig benut, omdat een deel van de mantelzorgondersteuning in het afgelopen jaar is bekostigd uit andere budgetten. Denk hierbij aan de Verwenweekenden en de toeleiding tot de verschillende vormen van mantelzorgondersteuning. 5. Minder rolstoelen & individuele vervoersvoorzieningen (€ 122.000 voordeel) Er zijn in 2017 minder indicaties voor rolstoelen en individuele vervoersvoorzieningen (bv. scootmobielen) uitgegeven, doordat de vraag naar deze vorm van ondersteuning lager was dan geraamd. 6. Overige afwijkingen (saldo € 87.000 voordeel)	428.051		Str./Inc.
Dit nadeel wordt veroorzaakt door lagere inkomsten uit de eigen bijdrage van Wmo-voorzieningen (€ 264.000 nadeel). Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het lagere gebruik van het product huishoudelijke ondersteuning. Een verzameling kleinere afwijkingen van per saldo € 29.000 voordeel verklaart het totale saldo.		-235.334	Str.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	66.602	16.730	Inc.
Totaal	494.653	-218.604
B3.3 Werk en inkomen
Dit voordeel wordt veroorzaakt door het saldo van een aantal verschillende ontwikkelingen. 1. Lagere uitgaven aan bijstandsuitkeringen en Bbz (€ 506.929 voordeel) In 2017 waren minder inwoners dan begroot afhankelijk van een bijstandsuitkering. Daarnaast hebben ook minder ondernemers een beroep gedaan op een uitkering in het kader van de Bbz. Een deel van de kosten voor de Bbz kunnen wij declareren bij het Rijk, waardoor dit ook leidt tot lagere inkomsten (zie de afwijking aan de batenkant). 2. Lagere kosten sociale werkvoorziening (€ 46.840 voordeel) Een deel van dit voordeel wordt veroorzaakt door de verandering van de betalingssytematiek van het Rijk: vanaf 2017 betaalt de werkgemeente in plaats van de woongemeente. In 2016 hebben we een raming gedaan van de te verwachten kosten. Deze zijn lager uitgevallen dan vooraf ingeschat. Een ander deel wordt veroorzaakt doordat een lager aantal SE (sociale eenheid) in rekening is gebracht. Dit kan komen doordat SW’ers zijn uitgestroomd of minder zijn gaan werken. 3. Lagere kosten kwijtschelding lokale lasten (47.887 voordeel) In 2017 hebben minder mensen een beroep gedaan op kwijtschelding van de lokale lasten (rioolrecht, OZB en afvalstoffenheffing) 4. Verschuiving baten en lasten op aangeven van de accountant heeft op de gekorte inkomsten algemene bijstand een verschuiving in de baten en de lasten plaats gevonden ter hoogte van circa €937.000. 5. Overige afwijkingen (saldo € 47.725 voordeel)	1.587.575		Inc.
De lagere baten worden grotendeels veroorzaakt door het lagere aantal uitkeringen in het kader van de bijstand en de Bbz (490.201 nadeel). Doordat minder inwoners een bijstandsuitkering ontvangen, kunnen wij minder parttime genoten inkomsten als baat inhouden op de bijstand. Een deel van de kosten die wij maken in het kader van de Bbz kunnen wij declareren bij het Rijk. Doordat wij minder kosten hebben gemaakt in 2017 (zie ook de afwijking bij de lasten), leidt dit ook tot lagere inkomsten. Hiernaast zijn er enkele kleinere afwijken die per saldo leiden tot € 33.467 nadeel.		-1.461.862	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vind plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-6.221	10.224	Inc.
Totaal	1.581.355	-1.451.638
Programma totaal	2.007.973	-1.655.436

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B4.1 Beheer openbare ruimte
In onze administratie was Randweg-Oost als 'grond' gecategoriseerd. Bij nader onderzoek, blijkt hierop een weg te zijn aangelegd. Omdat we op grond niet afschrijven en op wegen wel, is er een inhaalafschrijving (€ 350.000) in één keer ten laste van 2017 gebracht. Lagere uitgaven waren er onder andere bij openbare verlichting (€ 235.000) door lagere transportkosten en het toepassen van energiezuinige verlichting. Daarnaast is door onvoldoende capaciteit de uitvoering op dagelijks onderhoud van openbare verlichting vertraagd. Het baggeren van een aantal baggervakken is uitgesteld na overleg met de hoogheemraadschappen (€ 230.000). Periodiek vinden er overleggen plaats om de samenwerking te bevorderen. Dit om de maatschappelijke kosten te verlagen, de kwaliteit te verhogen en de overlast te beperken. De onderschrijding op baggeren (€ 205.000) wordt met € 76.000 verrekenend met de reserve baggeren (programma 7). Het restant van € 37.679 wordt verklaard door overige afwijkingen.	281.679		Str./Inc.
In 2017 is een aantal grotere percelen restgrond verkocht met een hoge opbrengst. Dit was niet voorzien. Daarnaast zijn door een actievere aanpak van het illegaal in gebruik nemen van gemeentegrond extra opbrengsten verkregen. Hierdoor zijn de werkelijke baten € 124.000 hoger dan begroot. Het restant van € 6.511 wordt verklaard door overige afwijkingen.		130.511	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vind plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	135.417	13.755	Inc.
Totaal	417.096	144.266
B4.2 Veiligheid en leefbaarheid
Vooral voor wijkbeheer is minder ad hoc uitgegeven dan begroot (€ 42.000). Bij een aantal projecten hebben we, op basis van nieuwe informatie, de start later gepland of zijn de kosten lager uitgevallen. Op een aantal overige posten van dit beleidsveld zoals opvang van zwerfdieren (€ 36.000) en de bijdrage aan de Veiligheidsregio Rotterdam (€ 28.000) is incidenteel minder uitgegeven dan begroot.	115.997		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		-4.211	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	10.165		Inc.
Totaal	126.162	-4.211
B4.3 Afval- en afvalwatermanagement
Door nieuwe inzichten op het gebied van het verbeteren van scheidingsgedrag en zwerfvuil zijn niet alle acties uitgevoerd en voeren we een aantal projecten later uit ( € 194.000). Bijvoorbeeld het plaatsen van de prullenbakken wordt nu in 2018 en 2019 uitgevoerd. Voor het werk wat wel is uitgevoerd zijn de kosten lager uitgevallen. Door langdurig ziekteverzuim bij Riolering en gemalen hebben we extra personeel ingehuurd en we hebben meer storingen verholpen bij rioolgemalen (- € 76.000). Zowel het resultaat op afval als op riolering wordt verrekend met de egalisatiereserves (programma 7).	117.966		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		-59.699	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	42.290	5.727	Inc.
Totaal	160.256	-53.973
Totaal programma	703.514	86.083

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B5.1 Ruimtelijke ordening
De afwijking op dit beleidsveld bestaat uit een aantal verschillende componenten: 1) In de Kadernota 2017 is een incidenteel budget van € 150.000 aangevraagd voor de omgevingsvisie. Hiervan is in 2017 € 4.100 verbruikt (kosten plan van aanpak), waardoor nog € 145.900 resteert. In 2017 is gestart met het vaststellen van een Startnotitie. Het vervolgproces zoals het vaststellen van het plan van aanpak en vervolgens de (ontwerp)visie vindt in 2018 plaats. We doorlopen voor de omgevingsvisie een zorgvuldig pilotproces, waarin alle stakeholders goed worden meegenomen. Dit kost meer tijd. 2) De uitgaven aan de verschillende N209 projecten zijn lager door vertraging in de start aanleg geluidsschermen. Hier tegenover staat dat ook minder inkomsten op dit product benodigd zijn (€ 200.000). Daarnaast is er een onderbesteding op Werken door derden en overige goederen en diensten (€ 62.000) 3)Via anterieure overeenkomsten worden gemeentelijke kosten met betrekking tot ruimtelijke plannen verhaald op particuliere initiatiefnemers. De hoogte van de te verhalen kosten wordt vastgelegd bij het sluiten van de overeenkomst. De werkelijke kosten kunnen hier van afwijken. Dit leidt tot een voor- of nadeel (tussentijds of bij afsluiting). Dit levert in 2017 een voordeel op van € 70.000 4) In afwachting van de toekomst van De Snip, is besloten om het groot onderhoud uit te stellen. Hierdoor is er in 2017 niks uitgegeven. In 2018 wordt het besluit rondom De Snip genomen. Het voordeel bedraagt € 40.000 5) Bij verkoop van het 't Web is rekening gehouden met een hogere boekwaarde van het actief. Dit leverde bij verkoop een voordeel op van € 45.000. 6) Daarnaast heeft er minder inhuur plaatsgevonden dan begroot. Dit leidt tot een voordeel van € 93.000. 7) Het resterende verschil wordt veroorzaakt door diverse kleinere voordelen op dit beleidsveld ( circa €76.000).	732.235		Inc.
De legesinkomsten bedragen veel meer dan aanvankelijk begroot. De markt trok sterker en sneller aan dan verwacht. Hierdoor namen het aantal en de omvang van de aanvragen voor grote woningbouwprojecten en vergunningaanvragen bij uitgifte van bedrijfskavels gedurende het jaar flink toe en richting het einde van het jaar explosief toe. Dit leverde ongeveer 600.000 euro aan niet-begrote extra inkomsten op (o.a. woningbouw onvoorzien: 3 aanvragen Westpolderbolwerk van 150.000 euro totaal en bedrijfskavels onvoorzien: 2 aanvragen Prisma van 270.000 euro totaal). Daarnaast verklaart de gewijzigde systematiek van toerekenen ook een deel van de legesinkomsten: tot vorig jaar boekten we de leges in het jaar waarin we deze inden en maakten we alleen voor zeer grote projecten (waaronder Bleizo) een verdeling over de jaren waarop deze betrekking had. Naar aanleiding van onze eigen bevindingen en een opmerking in de managementletter van de accountant eind 2017 hebben wij besloten ook voor andere aanvragen het jaar van in behandeling nemen van de aanvraag als leidend te nemen. Dit leidt tot een voordeel van circa € 1 miljoen (waarvan € 700.000 aan legesinkomsten voor de aanvraag van een distributiecentrum). Er is een bilaterale overeenkomst A16 Rotterdam gesloten met Rijkswaterstaat (RWS), waarin financiële afspraken zijn opgenomen. Onderdeel van deze afspraken is een vergoeding door RWS voor een aantal kosten die Lansingerland maakt zoals de uitbreiding van het beheerareaal en kosten voor het in behandeling nemen van vergunningaanvragen. Dit bedrag van in totaal ca. € 4,1 miljoen was voor 2017 niet begroot. Tegenover dit voordeel op de baten staat een ophoging van de lasten vanaf 2018 en verder. In de zomerrapportage 2018 en de begroting 2019 zal hier verder invulling aangegeven worden. De met de uitgaven verband houdende inkomsten( zie hierboven) zijn evenredig lager door de lagere uitgaven aan projecten geluidssanering N209 door vertraging in de uitvoering (€200.000 nadeel).		5.523.336	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vind plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	72.870	6.283	Inc.
Totaal	805.105	5.529.619
B5.2 Infastructuur en mobiliteit
Dit verschil betreft nog niet uitgegeven plan- en onderzoekskosten ten behoeve van het mobiliteitsplan Berkel. Niet alle onderdelen uit het mobiliteitsplan zijn gelijktijdig gestart. Het vervolg van de uitvoering vindt plaats in 2018, het resterende budget (€ 74.000) wordt overgeheveld. Het restant €29.000 wordt verklaard door een aantal kleinere verschillen.	103.407		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		12.791	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vind plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	19.964	2.602	Inc.
Totaal	123.371	15.393
B5.3 Economische ontwikkeling
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	-79.152	-	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	22.610	11.451	Inc.
Totaal	-56.542	11.451
B5.4 Duurzaamheid
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	-2.083		Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-		Inc.
Totaal	-2.083	-
Totaal programma	869.850	5.556.463

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B6.1 Vastgoedbeleid
De inhuur van de medewerker vastgoedbeleid viel lager uit dan geraamd.	50.879		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		306	Inc.
Totaal	50.879	306
B6.2 Grondexploitatie
Het verschil op het beleidsveld grondexploitaties wordt vooral verklaard door een positief resultaat op de Meerjaren Prognose Grondexploitaties. Het voordeel uit tussentijdse winstneming bedraagt € 1,09 miljoen (nader toegelicht in de paragraaf grondbeleid). Daarnaast valt de geprognosticeerde toevoeging aan de verliesvoorziening voor de grondexploitaties a € 790.000 voor een groot deel vrij. Op basis van het MPG bedraagt de werkelijke toevoeging aan de verliesvoorziening € 162.000. Tegenover de tussentijdse winstneming en de toevoeging aan de verliesvoorziening staat voor beide een reserveboeking in programma 7. De reserve Parkzoom is afgesloten, waarbij het restant van € 275.000 vrij valt. De reserve was ingesteld voor de bekostiging van de toegangswegen vanuit Parkzoom naar de overgangen over de HSL. Deze werkzaamheden zijn inmiddels afgerond. Daarnaast zijn de werkelijke kosten voor afrondende werkzaamheden in het Annie MG Schmidt park in 2017 lager dan verwacht. Het restant wordt uitgegeven in 2018 (€ 95.000).	3.010.933		Inc.
Het verschil op het beleidsveld grondexploitaties wordt vooral verklaard door een positief resultaat op de Meerjaren Prognose Grondexploitaties. Het voordeel uit tussentijdse winstneming bedraagt € 1,09 miljoen (nader toegelicht in de paragraaf grondbeleid). Daarnaast valt de geprognosticeerde toevoeging aan de verliesvoorziening voor de grondexploitaties a € 790.000 voor een groot deel vrij. Op basis van het MPG bedraagt de werkelijke toevoeging aan de verliesvoorziening € 162.000. Tegenover de tussentijdse winstneming en de toevoeging aan de verliesvoorziening staat voor beide een reserveboeking in programma 7. De reserve Parkzoom is afgesloten, waarbij het restant van € 275.000 vrij valt. De reserve was ingesteld voor de bekostiging van de toegangswegen vanuit Parkzoom naar de overgangen over de HSL. Deze werkzaamheden zijn inmiddels afgerond. Daarnaast zijn de werkelijke kosten voor afrondende werkzaamheden in het Annie MG Schmidt park in 2017 lager dan verwacht. Het restant wordt uitgegeven in 2018 (€ 95.000).		-1.066.664	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	150.396	7.326	Inc.
Totaal	3.161.329	-1.059.338
Totaal programma	3.212.208	-1.059.032

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
B7.1 Lokale heffingen
Voor de uitvoering van de Wet WOZ zijn licht meer kosten gemaakt, dit wordt verklaard door een afrekening over 2016 van SVHW (€ 30.000) en een lagere compensabele BTW dan begroot (€ 20.000)	-49.426		Inc.
In 2017 is voor niet-woningen een aantal verminderingen en vernietigingen door SVHW verwerkt (€ 160.000). Voor woningen is door het arrest Waterverdedigingswerkenvrijstelling eind 2017 de areaalwaarde naar beneden bijgesteld (€ 90.000). Het structurele effect van dit arrest is reeds verwerkt in de begroting 2018. Daarnaast zijn voor woningen verminderingen door bezwaren verwerkt door het SVHW (€ 40.000).		-292.666	Str./Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-	-
Totaal	-49.426	-292.666
B7.2 Algemene uitkering gemeentefonds	-
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	6.033		Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vind plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-	-
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-
Totaal	6.033	-
B7.3 Dividend
De raad heeft een principebesluit genomen om ons aandelenpakket van Eneco te verkopen. Om dit proces optimaal te begeleiden is ervoor gekozen hier op in te huren. De kosten hiervoor bedragen circa € 17.000 hoger dan begroot omdat het proces met Eneco complexer bleek dan verwacht.	-17.179		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		6.505	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	-	-
Totaal	-17.179	6.505
B7.4 Financieringsfunctie
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	50	-3.634	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	124.934	14.452	Inc.
Totaal	124.983	10.818
B7.5 Algemene dekkingsmiddelen en saldo kostenplaatsen
De afwijking op deze post bestaat uit verschillende componenten: 1) Een deel van deze afwijking heeft betrekking op het vervangen van de gevels. Hiervoor is in 2016 in de jaarrekening reeds een voorziening gevormd. In de begroting 2017 was hier een bedrag voor beschikbaar gesteld, dat was derhalve niet meer nodig. Hierdoor ontstaat een voordeel van € 260.000. 2) Daarnaast ontstaat een voordeel van € 150.000 doordat het budget voor het in dienst nemen van mensen met een arbeidshandicap nog niet is gebruikt. 3) Tenslotte is de begrote stelpost areaaluitbreiding bij de voorjaarsnota met één derde verlaagd. De resterende begroting (€ 245.000) is niet benut omdat de exploitatie toereikend was voor het onderhoud. 4) Het resterdende verschil wordt verklaard door verschillende kleinere nadelen van per saldo € 74.000	581.178		Inc.
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000		-12.821	Inc.
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	34.446	200	Inc.
Totaal	615.624	-12.620
B7.6 Mutaties reserves
Deze post betreft het totaal aan mutaties op reserves. De individuele afwijkingen per reserve worden toegelicht op de programma's.	-5.140.278	2.426.218	Str./Inc.
Totaal	-5.140.278	2.426.218
Totaal Programma	-4.460.243	2.138.255

Toelichting	Afwijking (€) Lasten	Afwijking (€) Baten	Incidenteel/structureel
Niet nader toegelichte verschillen tot € 100.000	84.394
Apparaatskosten Het restant van de afwijking vindt plaats door doorbelaste apparaatskosten. Een toelichting op deze afwijking is te vinden in paragraaf 4.2	364.177	-58.635