Paragrafen

De lokale heffingen vormen een belangrijke bron van inkomsten voor de gemeente. Het beleid voor deze heffingen is door de gemeenteraad vastgesteld en vastgelegd in verschillende gemeentelijke verordeningen. In deze paragraaf presenteren wij de lokale heffingen en de ontwikkelingen daarin voor 2021.

We onderscheiden twee soorten lokale heffingen: belastingen die als algemeen dekkingsmiddel mogen worden ingezet, en rechten waarvan de opbrengsten direct dienen ter dekking van gemaakte kosten. Tot de eerste categorie behoren de onroerendezaakbelastingen, hondenbelasting en de precariobelasting. Tot de tweede categorie, de zogenaamde bestemmingsheffingen, behoren de rioolheffing, afvalstoffenheffing, lijkbezorgingsrechten, marktgelden en leges. Voor deze categorie worden de tarieven dusdanig vastgesteld dat de geraamde baten van de rechten gelijk zijn aan de geraamde lasten.

De tarieven 2021 maken deel uit van deze paragraaf, maar zijn nog voorlopig. De gemeenteraad stelt de tarieven 2021 definitief vast in de raadsvergadering van december 2020 en zij zijn dus geen onderdeel van de besluitvorming van deze begroting.

Uitvoering WOZ–taken en heffingen gemeentelijke belastingen
De uitvoering van de WOZ–taken en heffing van gemeentelijke belastingen (opleggen en inning van de aanslag) zijn sinds 1 januari 2013 uitbesteed aan SVHW (Samenwerkingsverband Vastgoedinformatie Heffingen en Waardebepaling) te Klaaswaal.

De grootste mutatie op het gebied van inkomsten uit lokale heffingen in de Meerjarenraming 2021 ten opzichte van de Meerjarenbegroting 2020 betreft de OZB niet-woningen (€ 1,2 miljoen). Het toegenomen areaal op niet-woningen (met name i.v.m. de nieuwe distributiecentra) levert een structurele meevaller op doordat de heffingsgrondslag is gegroeid. Daarnaast worden de OZB-niet woningen tarieven met ingang van Begrotingsjaar 2021 stapsgewijs meer in lijn gebracht met het landelijk gemiddelde. De opbrengsten uit de OZB-woningen stijgen licht in verband met de areaal uitbreiding en het toepassen van de inflatiecorrectie. In het coalitieakkoord en het collegeprogramma is het streven opgenomen om de lokale lasten voor de OZB op termijn terug te brengen naar het landelijk gemiddelde. In het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) is opgenomen dat de rioolheffing jaarlijks zal stijgen met 1,7%, totdat in 2041 een kostendekkend niveau is bereikt.

In onderstaande tabellen staan de bedragen van de gemeentelijke woonlasten 2020 en 2021. De woonlasten bestaan uit de gemeentelijke belastingaanslag. Deze wordt opgelegd door SVHW en bestaat uit de OZB, de afvalstoffen– en rioolheffing (overeenkomstig de publicatie van COELO).

Hieronder staan de woonlasten voor een meerpersoonshuishouden met (1) een eigen woning of (2) een huurwoning voor het jaar 2021. De WOZ–waarde voor de eigenaar van een woning is gebaseerd op fictieve WOZ–waarde gegevens.

Het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) publiceert jaarlijks de zogeheten ‘Atlas van de lokale lasten’. In deze atlas staat een overzicht van de gemeentelijke woonlasten. De woonlasten hebben betrekking op een meerpersoonshuishouden met een eigen woning en bestaan uit de OZB, het rioolrecht en de afvalstoffenheffing. De WOZ-waarde van een woning is gebaseerd op de gemiddelde WOZ-waarde van alle woningen in de betreffende gemeenten.

Het COELO publiceert in de atlas ook een tarievenoverzicht. Het tarievenoverzicht voor 2020 is hieronder opgenomen, aangevuld met de gegevens van onze gemeente. Lansingerland staat in 2020 met het bedrag van € 889 aan woonlasten op plek 331 van de 372 gemeenten.

Woonlasten en de tarieven in de regio

Voor de vergelijking van de woonlasten van Lansingerland met die van andere gemeenten is gebruikgemaakt van de gegevens, die zijn gepubliceerd in de Atlas van de lokale lasten 2020 van COELO.

In onderstaand overzicht zijn de gemiddelde woonlasten 2020 weergegeven voor eigenaren van een eenpersoons huishouden (EPH) en voor een meerpersoonshuishouden (MPH) in Lansingerland en in andere gemeenten. In de berekening van de woonlasten zijn meegenomen de onroerende zaakbelastingen, afvalstoffenheffing en rioolheffing. De gemiddelde WOZ–waarde is gebaseerd op peildatum 1 januari 2019.

				Bedragen x € 1,-
Woonlasten in de regio 2020	Gemiddelde WOZ-waarde	Gemiddelde woonlasten EPH	Gemiddelde woonlasten MPH	Vergelijking Lansingerland MPH
Lansingerland	349.000	830,68	888,78	100,00%
Delft	240.000	732,66	860,52	96,82%
Pijnacker-Nootdorp	339.000	802,93	895,69	100,78%
Zoetermeer	242.000	720,22	765,79	86,16%
Zuidplas	289.000	817,29	838,68	94,36%
					Bedragen x € 1,-
Tarieven 2020 in de regio	Lansingerland	Delft	Pijnacker-Nootdorp	Zoetermeer	Zuidplas
OZB
Eigendom woningen	0,1003%	0,1191%	0,0932%	0,1538%	0,1074%
Eigendom niet-woningen	0,2325%	0,2902%	0,2191%	0,4401%	0,1775%
Gebruik niet-woningen	0,1889%	0,2273%	0,1558%	0,3188%	0,1332%
Totaal niet-woningen	0,4214%	0,5175%	0,3749%	0,7589%	0,3107%
OZB-aanslag woningen (a)	348,94	286,88	315,01	372,20	317,19
Afvalstoffenheffing
Eenpersoonshuishouden	232,39	225,76	259,56	239,03	271,11
Meerpersoonshuishouden (b)	290,49	353,66	352,32	284,60	292,50
Rioolheffing (c)	249,35	219,98	228,36	108,99	228,99
Gemiddelde woonlasten MPH (a+b+c)	888,78	860,52	895,69	765,79	838,68

In lijn met toezegging T2020.034 is in deze paragraaf een tabel opgenomen waarin de hoogte van de lokale woonlasten zijn afgezet tegen de WOZ-waarde. In onderstaand overzicht (OZB-aanslag t.o.v. WOZ-waarde) zijn de gemiddelde WOZ-waarden 2020 afgezet tegen de gemiddelde OZB-aanslag 2020 in Lansingerland en in andere gemeenten. De WOZ-waarden in Lansingerland liggen 29% boven het landelijk gemiddelde, de OZB-aanslag ligt in Lansingerland 18% boven het landelijke gemiddelde. De verhouding van de OZB-aanslag is hiermee 0,92 ten opzichte van de WOZ-waarde. Deze ligt in Lansingerland dus afgerond 8% onder het landelijk gemiddelde. In de regio is de OZB-aanslag ten opzichte van de WOZ-waarden in Lansingerland als laag te kwalificeren.

In onderstaand overzicht (Woonlasten t.o.v. WOZ-waarde) zijn de gemiddelde WOZ-waarden 2020 en gemiddelde woonlasten 2020 weergegeven voor eigenaren van een meerpersoonshuishouden in Lansingerland en in andere gemeenten. De WOZ-waarden in Lansingerland liggen 29% boven het landelijk gemiddelde, de woonlasten in Lansingerland liggen 15% boven het landelijk gemiddelde. De verhouding van de woonlasten is hiermee 0,89 ten opzichte van de WOZ-waarde. In de regio zijn de woonlasten ten opzichte van de WOZ-waarden in Lansingerland als laag te kwalificeren.

 

De OZB bestaat uit een belasting voor de eigenaar en een belasting voor de gebruiker van een opstal, waarbij verschil gemaakt wordt tussen woningen en niet-woningen.

Belastingplichtig voor de eigenarenbelasting is de genothebbende krachtens eigendom, bezit of beperkt recht. Dat is degene die bij het kadaster staat ingeschreven met het meest verstrekkende genotsrecht. Voor de gebruikersbelasting is belastingplichtig degene die de onroerende zaak gebruikt (bijvoorbeeld een huurder), al dan niet krachtens persoonlijk recht.

De OZB is een algemeen dekkingsmiddel, wat betekent dat deze vrij besteedbaar is. De belasting wordt berekend naar een percentage van de WOZ– waarde. De WOZ-waarde wordt jaarlijks vastgesteld. Voor 2021 worden de onroerende zaken gewaardeerd naar de peildatum op 1 januari 2020. In het coalitieakkoord en het collegeprogramma is het streven opgenomen om de lokale lasten voor de OZB op termijn terug te brengen naar het landelijk gemiddelde.

Lansingerland kent een tariefdifferentiatie voor woningen en niet-woningen. Tariefdifferentiatie tussen woningen en niet – woningen wordt in heel Nederland toegepast. De tarieven voor niet-woningen liggen hoger dan voor de woningen. De tarieven voor woningen en niet-woningen liggen beiden onder het landelijk gemiddelde.

Tarieven 2021

Het tarief voor 2021 wordt gecorrigeerd voor de verwachte waardemutatie in 2020 (een stijging van 6,5%, voor woningen, 2% voor niet-woningen) en verwachte inflatie (1,6%). Er is geen verdere verlaging van het tarief nodig om te voldoen aan het streven de ozb-lasten terug te brengen naar het landelijke gemiddelde. In de raadsvergadering van december 2020 staat de vaststelling van de ozb-tarieven 2021 geagendeerd.

Waardeontwikkeling en gevolgen ozb-tarief vanaf 2019

De tabel hieronder geeft aan wat het effect is van de waardeontwikkelingen van woningen en niet-woningen op het OZB-tarief in de afgelopen jaren.

Waardeontwikkeling en gevolgen ozb-tarief	2019	2020	2021
Waardeontwikkeling t.o.v. 1 januari jaar t-1
Woningen	10,60%	9,20%	6,50%
Niet-woningen	3,70%	1,20%	2,00%
Inflatiecorrectie	0,00%	0,00%	1,70%
Extra (korting op inkomsten)	-8,00%	0,00%	0,00%
Gevolgen voor tarief
Eigenaar (woningen)	-16,98%	-6,89%	-4,99%
Eigenaar (niet-woningen)	-5,02%	-0,98%	-0,40%
Gebruiker (niet-woningen)	-3,69%	-1,00%	-0,40%
* Wet Waardering Onroerende Zaken

De OZB-tarieven niet-woningen worden met ingang van Begrotingsjaar 2021 stapsgewijs meer in lijn gebracht met het landelijk gemiddelde. De tarieven voor 2021 zullen om deze reden een lichte stijging laten zien. Omdat er verschillende typen onroerende zaken bestaan die in de categorie niet-woningen vallen (van winkelpanden tot distributiecentra), is in onderstaand vergelijkend overzicht weergegeven wat de effecten van de genoemde tariefstijging zullen zijn voor de OZB-aanslag in euro’s voor eigenaren/gebruikers met verschillende WOZ-waarden. Het gecombineerde eigenaren/gebruikers tarief was 0,4214% in 2020 en is 0,4281% voor 2021.

 

De afvalstoffenheffing bekostigt de inzameling en verwerking van huishoudelijk afval. De belasting wordt geheven van degene die in de gemeente naar de omstandigheden al dan niet krachtens eigendom, bezit, beperkt recht of persoonlijk recht gebruikmaakt van een perceel ten aanzien waarvan ingevolge de artikelen 10.21 en 10.22 van de Wet milieubeheer een verplichting tot het inzamelen van huishoudelijke afvalstoffen geldt.

De geraamde baten mogen niet boven de geraamde kosten uitstijgen. De opbrengst mag dus maximaal 100% kostendekkend zijn in de begroting. Nu en in de toekomst blijft de afvalstoffenheffing een aparte geldstroom, los van de algemene middelen.

Tarieven 2021

Bij de vaststelling van de hoogte van de aanslag wordt rekening gehouden met een gedifferentieerd tarief voor één en meerpersoonshuishoudens.

De rioolheffing wordt geheven op grond van artikel 228a van de Gemeentewet. Rioolheffing is een bestemmingsbelasting en dient ter bekostiging van de gemeentelijke watertaken. Deze watertaken zijn het inzamelen, zuiveren en transporteren van huishoudelijk afvalwater; het verzamelen en transporteren van bedrijfsafvalwater en het inzamelen en verwerken van hemelwater. De kosten hiervoor verhalen we met de rioolheffing op de gebruiker.

Tarieven 2021

Het tarief is een vast bedrag voor maximaal 500 m3 afgevoerd afvalwater voor huishoudens. Voor de zogenaamde grootverbruikers geldt dat boven de 500 m3 voor iedere volgende 500 m3 afgevoerd afvalwater of een gedeelte daarvan een opslag wordt geheven. In de Rioolverordening 2020 is besloten de huidige methodiek te handhaven en geen differentiatie in tariefeenheden aan te brengen.

Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP)

De gemeente kiest voor doelmatig en risico gestuurd werken. Er wordt zoveel mogelijk integraal en wijkgericht gewerkt. Om uiteindelijk alle activiteiten te kunnen uitvoeren, is 8,9 fte berekend in de organisatie. Om de kosten als gevolg van de activiteiten te kunnen dekken, stijgt de rioolheffing vanaf 2016 in 25 jaar geleidelijk met 1,7% per jaar tot een kostendekkend niveau van € 345,45 in 2041. Dit is conform Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP). De tarieven voor de rioolheffing 2021 zijn gebaseerd op bovenstaande uitgangspunten.

De gemeente Lansingerland heeft het gebruik van gemeentelijke begraafplaatsen vastgelegd in een beheerverordening. Deze verordening is door de raad van de gemeente Lansingerland vastgesteld op 27 november 2008 en in december 2008 in werking getreden. Hierin is onder meer bepaald welk type grafrechten worden verleend en onder welke voorwaarden. Daarnaast staat erin welke voorwaarden gelden alvorens iemand te begraven.

In aanloop naar de Begroting 2021-2024 is de raming van de bouwleges geactualiseerd. Deze prognose is gebaseerd op meerjarige gemiddeldes en wordt hierbij afgestemd op de woningbouwplanning en de planning van de uitgifte van bedrijventerreinen.

De leges worden geheven naar de maatstaven en tarieven, opgenomen in tarieventabel behorend bij de legesverordening. Deze verordening en tarieventabel wordt eind 2019 geactualiseerd. De tarieven voor bouwleges zijn afhankelijk van de hoogte van de bouwsom. De hoogte van de bouwsom bepaalt in welke tariefcategorie de aanvraag behoort. Per categorie geldt een vast en een variabel (percentage van de bouwsom) deel. Voor de berekening van de leges wordt een gedeelte van een in de tarieventabel genoemde eenheid als een volle eenheid aangemerkt.

In 2018 is gestart met de pilot ‘Vergroening Leges’. Hierbij bouwen we een financieel voordeel in voor een particulier wanneer deze energiezuiniger bouwt dan het huidige Bouwbesluit (minimale wettelijke technische bouweisen) voorschrijft. Op basis van ervaringen van andere gemeenten wordt voorgesteld te werken met een maximum aan legeskorting per aanvraag en een maximum aan totaal beschikbaar bedrag dat beschikbaar is voor vergroening van leges. Zo kan niet meer uitgegeven worden als dit maximumbedrag is bereikt. In deze begroting wordt rekening gehouden met een inkomstenderving van € 200.000 in 2020. Op basis van de evaluatie van de pilot verwerken we mogelijke de meerjarige effecten.

De gemeente Lansingerland heft hondenbelasting. De tarieven daarvoor zijn iets gestegen ten opzichte van 2020 doordat deze met de verwachte inflatie van 1,6% zijn verhoogd. Dit houdt in dat het tarief voor het houden van één hond in 2021 € 82,78 bedraagt, voor iedere volgende hond is dat € 115,95. De aanslag voor een geregistreerde kennel is € 248,59.

De berekening van het marktgeld hangt af van het aantal gebuikte meters frontbreedte en het gebruik van elektriciteit. Er is in principe iedere week markt. Het college stelt jaarlijks de tarieven voor de marktgelden vast. Deze tarieven kunnen verhoogd worden met maximaal het inflatiecijfer dat wordt toegepast in de begroting.

Sinds 1 juli 2017 is de precariobelasting voor nutsnetwerken afgeschaft. Maar de gemeente Lansingerland kan gebruikmaken van een overgangsregeling, waardoor de gemeente tot en met 2021 precario kan blijven heffen op ondergrondse energieleidingen. Dit levert ons € 200.000 inkomsten per jaar op. Deze belasting heffen wij op Dunea.

In Lansingerland kan kwijtschelding worden verleend voor afvalstoffenheffing en rioolheffing, als een belastingschuldige (particulieren) financieel niet in staat is om de belastingaanslag te betalen. Of een belastingschuldige in aanmerking komt voor gehele of gedeeltelijke kwijtschelding, wordt beoordeeld aan de hand van een inkomens- en vermogenstoets. Deze toets is gebaseerd op door het Rijk vastgestelde normen. De daarbij te hanteren kosten van bestaan (de zgn. betalingscapaciteit) worden vastgesteld op 100% van de bijstandsnorm.

Aan belastingschuldigen die op 31 december voorafgaand aan het belastingjaar een bijstandsuitkering en minimaal twee jaar gehele kwijtschelding hebben ontvangen, wordt automatisch kwijtschelding verleend. De kosten voor kwijtschelding worden bij de afvalstoffenheffing en de rioolheffing meegenomen in de berekening van de kostendekking.

De werkelijke en geraamde lasten van kwijtscheldingen staan in onderstaand overzicht.

De BIZ-bijdrage is een bestemmingsbelasting die op verzoek van ondernemers wordt geheven. Met de opbrengst worden activiteiten gerealiseerd van en voor deze ondernemers. In 2021 int de gemeente twee heffingen in de vorm van een BIZ-bijdrage: (1) BIZ Bedrijvenpark Rodenrijs en (2) BIZ Centrum Bergschenhoek.

Vanaf de Begroting 2017 moet de gemeente in de paragraaf lokale heffingen een overzicht van baten en lasten opnemen voor de heffingen, waarbij sprake is van het verhalen van kosten. De verplichting is bij besluit van 5 maart 2016 in het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) opgenomen. In artikel 10, onderdeel c van het BBV is vastgelegd dat de paragraaf lokale heffingen in ieder geval bevat:

“Een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen, waarin inzichtelijk wordt gemaakt hoe bij de berekening van tarieven van heffingen, die hoogstens kostendekkend mogen zijn, wordt bewerkstelligd dat de geraamde baten de ter zake geraamde lasten niet overschrijden, wat de beleidsuitgangspunten zijn die ten grondslag liggen aan deze berekeningen en hoe deze uitgangspunten bij de tariefstelling worden gehanteerd.”

Hieronder staat de mate van kostendekkenheid voor de verschillende rechten en leges.

In de tabel hieronder is de kostendekkendheid op hoofdstukniveau weergegeven. De gepresenteerde kostendekkendheid sluit aan bij de vernieuwde BBV-voorschriften, die sinds de Begroting 2017 van kracht zijn. Deze kostendekkendheid wordt in de komende periode nader bezien. Indien nodig of gewenst worden de tarieven op basis van deze bevindingen aangepast bij de Legesverordening 2021. De Raad stelt in december 2020 deze legesverordening en de tarieventabel definitief vast.

Onderbouwing kostendkekendheid leges					Bedragen x € 1,-
Hfd	Omschrijving	Lasten	Overhead	Totaal lasten	Baten	Kostendekkendheid
1.1	Burgerlijke stand	61.689	51.726	113.415	85.617	75,49%
1.2	Reisdocumenten	58.271	55.856	114.127	89.691	78,59%
1.3	Rijbewijzen	123.620	94.302	217.922	215.000	98,66%
1.4	Verstrekkingen uit de Wet basisregistratie personen	16.425	10.156	26.580	24.274	91,32%
1.5	Verstrekkingen uit het Kiezersregister	0	0	0	0	-
1.6	Verstrekkingen op grond van Wet bescherming persoonsgegevens	0	0	0	0	-
1.7	Bestuursstukken	0	0	0	0	-
1.8	Vastgoedinformatie	1.679	1.406	3.086	2.676	86,73%
1.9	Overige publiekszaken	9.239	9.401	18.640	14.597	78,31%
1.10	Gemeentearchief	0	0	0	0	-
1.11	Huisvestingswet	0	0	0	0	-
1.12	Leegstandwet	0	0	0	0	-
1.13	Gemeentegarantie	0	0	0	0	-
1.14	Marktstandplaatsen	0	0	0	0	-
1.15	Winkeltijdenwet	0	0	0	0	-
1.16	Kansspelen	672	562	1.234	638	51,69%
1.17	Kinderopvang en peuterspeelzalen	0	0	0	0	-
1.18	Telecommunicatie	0	0	0	0	-
1.19	Verkeer en vervoer	17.267	13.620	30.888	15.254	49,39%
1.20	Diversen	63.742	61.664	125.405	75.348	60,08%
1.21	In deze titel niet benoemde beschikking	0	0	0	0	-
1	Subtotaal titel 1	352.604	298.693	651.297	523.095	80,32%
2.1	Begripsomschrijvingen	0	0	0	0	-
2.2	Vooroverleg / beoordelen conceptaanvraag	0	0	0	0	-
2.3	Omgevingsvergunning	1.985.833	719.136	2.704.969	2.650.000	97,97%
2.4	Vermindering	0	0	0	0	-
2.5	Teruggaaf	0	0	0	0	-
2.6	Wijziging omgevingsvergunning als gevolg van wijziging project	0	0	0	0	-
2.7	Bestemmingswijzingen zonder activiteiten	0	0	0	0	-
2.8	Sloopmelding	0	0	0	0	-
2.9	Openstellingsvergunning	0	0	0	0	-
2.10	In deze titel niet benoemde beschikking	0	0	0	0	-
2	Subtotaal titel 2	1.985.833	719.136	2.704.969	2.650.000	97,97%
3.1	Horeca	12.133	10.253	22.386	17.645	78,82%
3.2	Organiseren van evenementen of markten	4.467	3.775	8.242	6.792	82,41%
3.3	Prostitutiebedrijven	0	0	0	0	-
3.4	Splitsingsvergunning woonruimte	0	0	0	0	-
3.5	Leefmilieuverordening	672	562	1.234	962	77,94%
3.6	Brandbeveiligingsverordening	280	234	514	201	39,08%
3.7	Niet benoemde vergunning, ontheffing of andere beschikking	0	0	0	0	-
3	Subtotaal titel 3	17.552	14.824	32.376	25.600	79,07%
	Totaal legesverordening	2.355.989	1.032.653	3.388.643	3.198.695	94,39%

De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft aan in hoeverre de gemeente Lansingerland in staat is om haar financiële risico’s op te vangen en welke methode gebruikt wordt voor het bepalen van het risicoprofiel. Daarnaast beschrijft de paragraaf op hoofdlijnen op welke wijze ‘risicobeheersing’ onderdeel is van de bedrijfsvoering van de gemeente. Op basis van het BBV nemen gemeenten een aantal verplichte financiële kengetallen op in de paragraaf weerstandsvermogen van de begroting en het jaarverslag. Dit om de leden van provinciale staten en de gemeenteraad gemakkelijker inzicht te geven in de financiële positie van hun provincie of gemeente.

De nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2020-2023 beschrijft op welke wijze Lansingerland haar risico’s beheerst en hier verantwoording over af legt. De nota beschrijft onder andere welke informatie we in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing vanaf de begroting 2021 opnemen. Ten opzichte van de vorige nota risicomanagement (2015-2018) geeft deze paragraaf meer inzicht dan voorheen in de risico’s die de gemeente loopt op structurele tegenvallers en wat dat zou betekenen voor de begrotingssaldi.

Op basis van de huidige inzichten loopt Lansingerland haar grootste incidentele financiële risico’s bij de grondexploitaties. Het risico op de grondexploitaties houdt verband met de hoge boekwaarde van reeds gedane investeringen in grond en de marktomstandigheden. Het risico is dat grond niet, later of voor een lagere prijs wordt verkocht dan nu voorzien. Om dit risico te ‘beheersen’ moeten we vooral inspelen op de marktontwikkelingen en het onderscheidende vermogen van de gemeente als toekomstige woongemeente of vestigingsplaats voor een bedrijf. Dit is daarom ook een speerpunt van het college. Om de boekwaarde op de huidige grondexploitaties niet verder op te laten lopen is de gemeente terughoudend met nieuwe uitgaven. Uitgaven doen we pas als deze noodzakelijk zijn om 'inkomsten' te genereren. Waar mogelijk benutten we schaalvoordelen om werkzaamheden te clusteren. In de begroting 2021-2024 (prognose balans) is zichtbaar dat het geïnvesteerde bedrag in de grondexploitaties de komende jaren verder terugloopt. We verwachten meer inkomsten dan uitgaven. Voor een verdere toelichting op de risico’s van de grondexploitaties wordt verwezen naar Paragraaf Grondbeleid.

De grootste risico’s op structurele tegenvallers zijn binnen het sociaal domein. In de begroting 2021-2024 zijn deze lasten op basis van de inzichten medio 2020 zo adequaat mogelijk geraamd. Het betreft open-einden regelingen waarbij niet of nauwelijks financiële plafonds in te bouwen zijn. De afgelopen jaren laten zien dat o.a. door besluiten van het Rijk (bijvoorbeeld abonnementstarief Wmo) de lasten in een korte periode zeer snel kunnen groeien en het tempo van de groei ook steeds sneller toeneemt. Voor de Jeugdwet werken we aan een veranderprogramma dat los van de groei van het aantal inwoners moet leiden tot een afvlakking c.q. stabilisering van de stijging van de lasten. De potentiele opbrengsten/besparingen van dit veranderprogramma zijn in de meerjarenraming verwerkt. Risico is dat we deze besparingen uiteindelijk niet (kunnen) realiseren en er structurele tegenvallers ontstaan. In de paragraaf over de mogelijke impact van structurele tegenvallers lichten we dit verder (cijfermatig) toe.

Op basis van het risicoprofiel van de gemeente Lansingerland kan worden bepaald hoeveel middelen nodig zijn om alle risico’s te kunnen opvangen. Daarbij maken we onderscheid tussen incidentele risico’s en het risico op structurele tegenvallers. Incidentele risico’s dienen te worden afgedekt door het beschikbare weerstandsvermogen en voor het opvangen van structurele risico’s zal voldoende flexibiliteit in de begroting aanwezig moeten zijn. Dit laatste maken we inzichtelijk door in de paragraaf weerstandsvermogen een aantal scenario’s te schetsen die zich voor kunnen doen en daarbij aan te geven wat de financiële impact is op de saldi van de meerjarenbegroting.

De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend op basis van een risicosimulatie. Uitgangspunt hierbij is een statistische benadering die ervan uitgaat dat nooit alle risico’s zich tegelijk én in hun maximale omvang zullen voordoen. Indien dat wel het geval is, zou op basis van de in beeld gebrachte risico’s, hiermee een bedrag gemoeid zijn van € 112 miljoen (feitelijk het absoluut maximum aan financieel gevolg van de in beeld gebrachte risico’s).

Dit is als volgt te verdelen over de algemene dienst en de grondexploitaties:

• Algemene dienst: € 17 miljoen
• Grondexploitaties: € 95 miljoen

Top 10 risico’s gemeente Lansingerland
De top 10 aan risico’s zijn op basis van hun aandeel in het totaal benodigde weerstandsvermogen:

Uit voorgaande tabel blijkt dat onze grootste risico’s betrekking hebben op de grondexploitaties, waarvan Oudeland en Wilderszijde de grootste invloed hebben. De genoemde bedragen zijn de mogelijke verdere verliezen op de grondexploitaties als de ontwikkelingen niet lopen zoals we nu inschatten op basis van de huidige marktomstandigheden. Naast bovenstaande incidentele effecten zijn er, als het risico zich voordoet, ook structurele effecten omdat schulden niet of minder snel kunnen worden afgelost. Op basis van de huidige rekenrente grondexploitaties van 1,3% betekent elke € 10 miljoen verdere verlies name op de grondexploitatie een toename van de structurele rentelast op de begroting van € 0,13 miljoen.

Ten opzichte van het laatste P&C-document (jaarstukken 2019) zijn een aantal risico’s uit de top 10 gemuteerd. Zo hebben we het risico ontwikkeling Wilderszijde aangepast aan de meest recente cijfers. Dit zijn de cijfers die dienden als onderlegger voor de aangevraagde subsidie Woningbouwimpuls. Deze aanvraag is in de eerste tranche (september 2020) nog niet gehonoreerd. Momenteel oriënteren we ons op de vervolgstappen. Qua netto risico voor Wilderszijde houden we vooralsnog nog steeds rekening met een kans van 50% dat de bijdrage wordt toegekend. Het huidige scenario sluit met een tekort op de grondexploitatie van circa € 38,5 miljoen (dit is het bedrag exclusief investeringen in onderwijshuisvesting, deze bedragen zijn als investering opgenomen in het MIP van de begroting). De ingediende subsidie aanvraag bedroeg € 19 miljoen. Rekening houdend met een risico van 50% dat we de bijdrage niet krijgen rekenen we nu € 9,5 miljoen in. Voor het in exploitatie genomen deel van Wilderszijde troffen we tot en met de jaarstukken 2019 reeds een voorziening van circa € 5 miljoen. De nu benodigde ‘reservering’ in het weerstandsvermogen voor Wilderszijde is dus € 38,5 mio minus € 9,5 mio minus € 5 miljoen is € 24 miljoen. Het mag duidelijk zijn dat dit nog (zeer) grove inschatting zijn, maar deze inschattingen doen beter (en meer voorzichtig) recht aan de bepaling van het benodigde weerstandsvermogen. We rekenen in het benodigde weerstandsvermogen ook ‘gewoon’ met de € 25,0 miljoen zonder hier verder een kans percentage op los te laten.

Nieuw in de top 10 is het risico van de juridische procedure inzake Remu. Dit risico hangt samen met de verkoop van de aandelen Eneco. Zoals vermeld in het raadsvoorstel over de verkoop van Eneco is door de aandeelhouders Eneco als geheel verkocht, maar is het risico van de juridische procedure Remu bij de voormalige aandeelhouders gebleven. Het aandeel van de gemeente Lansingerland in dit risico is op basis van de huidige inzichten circa € 10 miljoen. De kans op toekennen van de claim achten wij, mede door een eerdere uitspraak van de Rechtbank Amsterdam in de kwestie, zeer laag.

Ten opzichte van de jaarstukken 2019 is het ‘eigen’ risico dat de gemeente loopt op de uitvoering van de Participatie (inkomensdeel) toegenomen. Van het Rijk ontvangt de gemeente hiervoor jaarlijks geld, de zogenoemde BUIG-uitkering. Indien de werkelijke lasten voor de uitkeringen hoger liggen dan geldt eerst een eigen risico, daarboven kan de gemeente een aanvraag indien voor een aanvullende uitkering. Met het oog op de mogelijke economische nasleep van Corona gaan we in de meerjarenraming uit van een stijging van de uitkeringslasten, maar ook een stijging van de BUIG-uitkering. Mocht deze laatste ontoereikend zijn dan komt een eventueel nadeel tot de drempel voor een aanvullende uitkering ten laste van de gemeente. Het risico baseren we op elk jaar van de meerjarenraming een tekort van € 1 miljoen. De kans achten we beperkt omdat we enerzijds zelf deels kunnen sturen op het aantal bijstandsgerechtigden, via re-integratie, en anderzijds het Rijk de BUIG laat meebewegen met de macro-economische situatie.

Risico’s verbonden partijen

De gemeente Lansingerland neemt deel in diverse gemeenschappelijke regelingen en verbonden partijen. In de paragraaf verbonden partijen van deze begroting is een overzicht hiervan opgenomen en is per partij ook inzicht gegeven in de risico’s bij de verbonden partij.

De risico’s van Bleizo en het effect hiervan op het benodigde weerstandsvermogen van de gemeente zijn in de vorige paragraaf toegelicht. Uit de grondexploitatie jaarrekening 2019 van de gemeenschappelijke regeling Hoefweg blijkt dat de risico’s die Hoefweg loopt nog opgevangen kunnen worden binnen de eigen grondexploitatie (de grondexploitatie bevat zelf nog voldoende weerstandscapaciteit). De gemeente zelf hoeft op basis van de huidige inzichten geen weerstandscapaciteit voor Hoefweg aan te houden.

Het project Bleizo betreft de ontwikkeling van een hoogwaardige openbaar vervoersknoop (HOV) en de gebiedsontwikkeling rondom de knoop. Op 17 mei 2019 heeft staatssecretaris Stientje Van Veldhoven (ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) het station Lansingerland-Zoetermeer op feestelijke wijze geopend. De trein, Randstadrail, bus, auto en fiets zijn hierdoor met elkaar verbonden. Voor de gebiedsontwikkeling is het gebied in twee delen opgedeeld. Voor Bleizo-Oost, het deel ten oosten van de HSL, is inmiddels het bestemminsplan definitief vastgesteld. De economische groei en vraag naar logistieke kavels in de Corridor A12 maakt dat er ruimte is voor logistieke bedrijventerreinen. Partijen in de Corridor A12 hebben hierover met elkaar afspraken gemaakt, waardoor het bestemmingsplan voor Bleizo-Oost vastgesteld kon worden. Voor Bleizo-West doen we onderzoek naar een alternatief ontwikkelprogramma. Hiervoor is een eerste stedenbouwkundige verkenning uitgevoerd. De vaststelling van het bestemmingsplan voor Bleizo-West is opgeschort totdat er meer duidelijkheid is over de uitkomsten van het onderzoek.

 

Risico’s als gevolg van Corona
Het COVID-19 (Corona) virus heeft direct en indirect invloed op onze financiën. Hoe groot de financiële impact in 2021 en de daarop volgende jaren zijn is nu onmogelijk volledig te bepalen. We monitoren onze risico’s en die van onze partners voortdurend. Om financieel de risico’s te kunnen opvangen besloot de gemeenteraad in mei 2020 om een bestemmingsreserve van € 5 miljoen voor het begrotingsjaar 2020 in te stellen. Deze reserve wenden we aan om de incidentele extra lasten en incidentele gederfde inkomsten te dekken.

De VNG stelde een aantal handreikingen beschikbaar om de risico’s in beeld te brengen. In zijn algemeenheid geldt dat de risico’s op dit moment wel kwalitatief zijn te duiden, maar nog zeer moeilijk kwantitatief. Deze eerste risicobeschouwing is daarom ook vooral kwalitatief van aard en geeft de grootste financiële risico’s weer die het college op dit moment ziet. De lijst is, in willekeurige volgorde, als volgt:

• Toename van het aantal bijstandsgerechtigden; als gevolg van Corona krijgt de economie en daarmee de werkgelegenheid forse klappen. In eerste instantie vallen ‘ontslagen’ medewerkers terug op de WW. Afhankelijk van de duur van de WW valt een deel van deze personen uiteindelijk ook terug op de bijstand. Ons huidige bestand is ongeveer 600 bijstandsgerechtigden. Een stijging van dit aantal is een reëel risico. Daar houden we in de begroting rekening mee. Risico is dat zich een nog negatiever scenario zich voordoet en de lasten nog sneller gaan stijgen. Het Rijk compenseert deze lasten (op termijn) mogelijk, maar uitgaande van de huidige systematiek voor financiering zal dat veelal met enige vertraging gaan (voordat de Rijksbijdrage om hoog gaat). De stijging van bijstandsgerechtigden betekent ook dat de ambtelijke organisatie meer inzet zal moeten plegen op participatie en rechtmatigheid en dus (tijdelijk) meer formatie nodig heeft.

• Toename van het aantal schuldhulpverleningstrajecten; als gevolg van Corona krijgt de economie en daarmee de werkgelegenheid forse klappen. Ondernemers en (ontslagen) werknemers kunnen in de financiële problemen komen en te maken krijgen met (toenemende) schulden. De gemeente is verantwoordelijk voor de schuldhulpverlening. Dus een toenemend beroep betekent meer werk en meer lasten voor de gemeente. Via de septembercirculaire 2020 stelt het Rijk overigens incidenteel geld beschikbaar voor deze trajecten.

• Effecten op woningmarkt; diverse partijen voorspellen zwaar(der) weer voor de woningmarkt. Op de korte termijn zijn de effecten nog beperkt, maar niet uit te sluiten valt dat de economische teruggang door sijpelt naar de woningmarkt. Naast economische risico is door Corona ook risico dat productieketens voor grond- en hulpstoffen voor de bouw stil vallen. Risico voor de gemeente is dat projecten vertraging oplopen of stilvallen en inkomsten later of niet binnen komen. Denk hierbij aan inkomsten uit grondverkopen en bouwleges. Op dit moment zijn daar nog geen indicaties van, of goede inschattingen van te maken, maar het college is zich wel bewust van dit risico en we monitoren dit risico nauwlettend. Het college merkt wel op dat de impact van een terugval op de huizenmarkt in financiële zin waarschijnlijk minder impact op Lansingerland zal hebben dan in de vorige crisis. De grondposities van de gemeente zijn fors kleiner, de schuldenlast lager en de rente is ook lager dan destijds.

• Effecten op bedrijventerreinen; door de Corona-crisis kunnen investeerders voorzichtiger worden c.q. investeren bedrijven minder. Dit kan gevolgen hebben voor de nog uit te geven bedrijventerreinen (minder opbrengst, latere opbrengst, etc.).

• Gemeentefonds; de inkomsten van de gemeente komen voor zo’n 50% uit het gemeentefonds. Het gemeentefonds volgt de ‘trap-op-trap-af’ systematiek. Als het Rijk meer uitgeeft gaat er ook meer naar de gemeenten. Het Rijk betaalt nu het crisis maatregelen pakket. Hierdoor zal de Staatsschuld oplopen. Het risico c.q. de verwachting is dat dit op termijn Rijksbezuinigingen nodig maakt. Ook gemeenten zullen dan worden geraakt. Met welke omvang is nog onbekend. Laatste berichten zijn dat het Rijk in de meicirculaire 2020 het accres voor 2020 en 2021 heeft bevroren. Hoe daarna met het gemeentefonds wordt omgegaan is aan een nieuw kabinet. De crisis uit 2009/2010 leerde dat in een nieuw regeerakkoord na een crisis ingrijpende maatregelen kunnen zijn opgenomen.

• Toename beroep op voorzieningen WMO en Jeugdwet; de Corona crisis legt op heel veel mensen ook een psychische en fysieke wissel. Met name op ouderen (eenzaamheid) en jongeren (leerlingen/scholieren). Een reëel risico is dat meer mensen uit deze doelgroepen in de problemen gaan komen en er extra hulp of ondersteuning nodig is. De gemeente is, als er geen vangnetten zijn in de eigen omgeving, verantwoordelijk voor deze hulp. Dit betekent een potentiële toename van de lasten in het sociaal domein voor de voorzieningen en ook extra formatie die hier voor nodig is.

• Extra kosten a.g.v. maatregelen; de gemeente en verschillende verbonden partijen maken extra kosten a.g.v. Corona. Denk aan veiligheid/beveiligers, voorlichting, extra kosten VRR, GGD, fysieke maatregelen gemeentehuis, etc. Deze kosten dekken we ten laste van de reserve Corona.

• Minder inkomsten gemeente; op diverse onderdelen loopt de gemeente risico op minder inkomsten. Bijvoorbeeld inkomsten uit belastingen (OZB), leges, incidentele verhuur van maatschappelijke gebouwen. Eventuele mindere inkomsten in 2020 en 2021 dekken we uit de reserve Corona.

De beschikbare weerstandscapaciteit betreft de middelen die de gemeente ter beschikking heeft of kan krijgen om de financiële gevolgen van risico’s op te vangen. Het uitgangspunt hierbij is dat structurele risico’s opgevangen moeten worden door structurele ‘weerstandscapaciteit’ en incidentele risico’s opgevangen worden door incidentele ‘weerstandscapaciteit’. Dit onderscheid is ook van belang met het oog op het ‘structureel evenwicht’ in de begroting en de toets van de Provincie hierop.

Incidentele weerstandscapaciteit
De gemeente Lansingerland rekent alleen de algemene reserve tot de incidentele weerstandscapaciteit. De overige reserves rekenen wij niet tot de beschikbare weerstandscapaciteit. Dit zijn de bestemmingsreserves en de stille reserves. Bestemmingsreserves worden niet meegenomen, omdat hier al een bestemming aan is toegekend. Stille reserves (ontstaan wanneer de boekwaarde van de activa lager is dan de verkoopwaarde) worden niet meegenomen, omdat deze pas geïncasseerd kunnen worden als de activa verkocht wordt. Echter, als er expliciete besluiten worden genomen om stille reserves te gelden te maken, dan worden deze toegevoegd aan de weerstandscapaciteit.

Structurele weerstandscapaciteit

De structurele weerstandscapaciteit betreft de flexibiliteit die er in de begroting is. Dit betreft de mate waarin lasten verder zijn terug te brengen (door bezuinigingen), inkomsten te verhogen en de inzet van de post onvoorzien. Zodoende bestaat structurele weerstandscapaciteit uit:

• Onbenutte belastingcapaciteit;
• Post onvoorzien;
• Bezuinigingspotentieel lastenniveau tot wettelijke taken.

De onbenutte belastingcapaciteit is in theorie niet gemaximeerd. Er zijn geen maximum tarieven voor de OZB. Wel zijn er landelijk afspraken over de maximale jaarlijkse stijging van de OZB (macro-norm) en geldt voor het doen van een aanvraag tot artikel 12 dat de OZB boven de drempelpercentages ligt (gebaseerd op 120% van het landelijk gemiddelde OZB-percentage).

De post onvoorzien bedroeg in de begroting 2018-2021 nog structureel € 250.000. Op grond van de financiële verordening 2017 bepaalt het college jaarlijks opnieuw de omvang van de post onvoorzien en motiveert de omvang in de begroting. Voor de begroting 2019-2022 zag het college aanleiding de hoogte van de post onvoorzien naar € 100.000 bij te stellen. Aangezien de post onvoorzien nauwelijks wordt aangesproken stelt het college voor in deze begroting de post verder te verlagen naar € 50.000.

Ten behoeve van de kadernota 2015 is het bezuinigingspotentieel in beeld gebracht indien de gemeente alleen de wettelijke taken zou uitvoeren en op taken met een inspanningsverplichting het minimale zou doen. In dat geval zou de gemeente nog enkele miljoenen kunnen bezuinigen. Dit zou dan wel gepaard gaan met veel maatschappelijke onrust en de bezuinigingen zijn veelal niet direct in het eerstvolgende begrotingsjaar in te voeren. De flexibiliteit op dit punt is beperkt.

Risicobuffer in grondexploitaties en projecten
In de grondexploitaties en kredieten is meestal ook een post ‘onvoorzien’ opgenomen. Binnen de grondexploitaties en projecten zelf is dus ook enige mate van weerstandscapaciteit aanwezig. Bij het bepalen van het weerstandsvermogen op gemeenteniveau houden we geen rekening met deze posten ‘onvoorzien’.

De grootte van risico’s zijn na identificatie ingeschat middels het benoemen van een kans en een gevolg (kwantificering). Op basis van de ingevoerde risico’s is de risicosimulatie uitgevoerd. Op basis van deze simulatie kan (met een zekerheidspercentage van 90%) gesteld worden dat alle risico’s kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 48,3 miljoen.

De benodigde weerstandscapaciteit is als volgt te verdelen:

• Algemene dienst € 4,0 miljoen
• Grondexploitaties € 44,3 miljoen

De Rekenkamer Lansingerland gaat als ‘benchmark’ voor de risico’s op grondexploitaties uit van een benodigde weerstandscapaciteit van 10% van de boekwaarde van de grondexploitaties in exploitatie en 10% van de nog te realiseren opbrengsten. Op basis van de begroting 2021 en jaarrekening 2019 en de onderliggende grondexploitaties is dan € 44 miljoen nodig voor de gemeentelijke grondexploitaties. Voor Hoefweg is dit € 2,5 miljoen en voor Bleizo € 9,9 miljoen. Totaal dus circa € 56,4 miljoen. Deze berekeningswijze van de Rekenkamer is sterk genormeerd en houdt geen rekening met de specifieke omstandigheden. Enige afwijking tussen deze berekening en de eigen berekening is dus logisch. De eigen berekening van circa € 44,3 miljoen is circa € 12,1 miljoen lager dan de € 56,4 miljoen op basis van de methode Rekenkamer. De afwijking zit voor € 12 miljoen in het feit dat op basis van ons eigen risicobeleid we geen weerstandsvermogen hoeven aan te houden voor Hoefweg en Bleizo (de risico’s van Hoefweg en Bleizo zijn nog op te vangen binnen de verwachte positieve resultaten van deze grondexploitaties, als de risico’s optreden wordt het resultaat lager, maar blijven de grondexploitaties wel positief). Voor de gemeentelijke grondexploitaties (inclusief Wilderszijde nog in exploitatie te nemen deel) is op basis van de methode Rekenkamer € 44 miljoen nodig. In de benodigde weerstandscapaciteit is dit ook ongeveer € 44 miljoen. Op basis hiervan is er geen reden het risicoprofiel van de gemeente bij te stellen voor de bepaling van het weerstandsvermogen.

 

Beoordeling weerstandsvermogen
De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken. Op basis van de begroting 2021-2024 ontwikkelt het weerstandsvermogen zich als volgt:

In de nota risicomanagement is opgenomen dat Lansingerland streeft naar een ratio van 1,2 op de lange termijn. T/m 2022 is de verwachting dat we boven deze ratio zitten. In 2023 en 2024 daar net iets onder, maar volgens de nota Risicomanagement en weerstandsvermogen is dat in tijden van economische neergang ook aanvaardbaar en nog binnen de bandbreedte. Daarnaast blijft ook in bovenstaand plaatje de ‘reserve Eneco’ in stand. Die telt dus niet mee bij de bepaling van het weerstandsvermogen. Daarnaast zou de benodigde weerstandscapaciteit de komende jaren kunnen afnemen indien we de begrote ‘targets’ realiseren voor de grondverkopen in de diverse projecten. Door het verkopen van die grond vervallen ook de risico’s op lagere grondprijzen, vertraging, etc.

Met ingang van de begroting 2017 geeft de paragraaf weerstandsvermogen inzicht in scenario's (onzekere gebeurtenissen) die zich kunnen voordoen en het mogelijke effect hiervan op het saldo van de begroting.
Er zijn vele honderden scenario's/gebeurtenissen denkbaar. De kern van deze paragraaf is vooral te laten zien wat de effecten kunnen zijn van een aantal nadelige scenario's en in welke mate de begroting in staat is deze risico’s op te vangen. Het gaat hier om onzekere ontwikkelingen die zich mogelijk kunnen voordoen. Het zijn dus geen scenario's die we verwachten. Als dat wel het geval was geweest waren deze effecten in de begroting zelf opgenomen.

In de nieuwe nota Risicomanagement en weerstandsvermogen staat dat we deze risico’s in het vervolg uitgebreider toelichten en ook hier een top 10 opnemen. Het blijft hier gaan om risico’s en we ramen deze dan ook op hoofdlijnen. In onderstaande tabel noemen we de top 10. We nemen daarbij geen totaal in de tabel op, omdat het lang niet zeker is dat (al) deze risico’s zich gaan voor doen en al dan niet gelijktijdig. Wel is duidelijk dat sommige risico’s een behoorlijke impact op de saldi van de begroting kunnen hebben, ook risico’s waar we als gemeente niet of nauwelijks invloed op hebben (bijvoorbeeld de hoogte van het gemeentefonds).

De scenario's worden gepresenteerd op basis van de saldi van de vast te stellen begroting 2021-2024.

Toelichting risico’s op structurele tegenvallers:

1. In het weerstandsvermogen houden we rekening met een risico op de grondexploitaties van rond de
€ 40 miljoen. Stel dat dit risico (in fasen van € 10 miljoen afboeken per jaar) optreedt, dan moeten we ook rekening houden met een structureel nadeel op de rentelasten van circa € 130.000 per € 10 miljoen aanvullend tekort op de grondexploitatie. Cumulatief loopt dit dan op naar € 0,52 miljoen structureel.

2. Risico Vennootschapsbelasting. Tot nu toe voldeed ons grondbedrijf niet aan de eisen om door de ‘poort’ te gaan voor wat betreft de belastingplicht voor de Vennootschapsbelasting. Daar liggen een aantal aannames aan ten grondslag. Risico is dat door gewijzigde marktomstandigheden het grondbedrijf alsnog winstgevend wordt en we dan belasting moeten gaan betalen over de resultaten van het grondbedrijf. Grofweg wordt dit risico, net als in voorgaande begrotingen, op € 0,5 miljoen structureel geschat.

3. De afgelopen jaren zien we forse tekorten op de WMO. Ondanks de reeds forse bijstelling van de ramingen voor de WMO blijft het risico bestaan op (forse) overschrijdingen van deze budgetten. Deze reeks laat zien wat het risico is van 10% overschrijding van het WMO-budget voor maatwerk en vrij toegankelijke voorzieningen.

4. Zonder ingrijpen groeien de uitgaven voor de (lokale) Jeugdhulp de komende jaren in hetzelfde tempo als de afgelopen jaren en nemen ook toe door de groei van het aantal inwoners/jeugdigen. De veranderopgave Jeugd moet deze groei afvlakken en op onderdelen ombuigen. In de begroting 2021 en de meerjarenramingen zijn deze effecten verwerkt. Indien we deze ombuigingen niet realiseren bestaat risico dat de uitgaven in hetzelfde tempo groeien als de afgelopen jaren. Een ‘grove’ schatting van dit risico is hier opgenomen.

5. Het Rijk volgt de systematiek van de ‘trap-op-trap-af’. Geeft het Rijk minder uit dan krijgen gemeenten ook minder. Voor 2020/2021 is dit zogenoemde accres bevroren. De jaren erna niet. Daarnaast loopt een onderzoek naar de herverdeling van het gemeentefonds (verdeling onder de gemeenten). Deze herverdeling zal leiden tot voor- en nadeel van gemeenten. Risico op structurele tegenvaller is dat de algemene uitkering kan dalen. Momenteel bedraagt deze circa € 72 miljoen. Iedere procentuele verlaging betekent dus een afname van (afgerond) € 0,7 miljoen. Dit risico doet zich dus, met name, voor vanaf 2022 (dan is het accres niet meer bevroren en vindt naar verwachting de herverdeling plaats). In bovenstaande tabel maken we zichtbaar wat 1% daling betekent.

6. De CAO gemeenten loopt per 1 januari 2021 af. Risico is dat een CAO afspraak in 2021 leidt tot stijgende loonkosten. Bij een loonkostenbudget van ruim € 30 miljoen betekent iedere procentuele stijging een extra structurele last van € 0,3 miljoen. Er bestaat een risico dat voor deze CAO-stijging geen compensatie plaatsvindt via de meicirculaire 2021 van het Rijk.

7. Door de huidige liquiditeitspositie loopt Lansingerland geen (grote) renterisico’s als de rente gaat stijgen. Sterker nog, dat biedt kansen. De huidige vergoeding op de schatkist van het Rijk is minimaal 0%, waarbij de marktrente voor kort uitzetten van geld veelal negatief is. Risico is wel dat de wet- en regelgeving wordt aangepast en het Rijk ook geld/rente gaat vragen voor het stallen van geld bij de schatkist. Die kans schatten we laag in, maar is theoretisch gezien wel mogelijk. Uitgaande van ons liquiditeitsoverschot van ruim € 100 miljoen zou ieder 0,1% een structurele last van € 0,1 miljoen betekenen. Maar vooralsnog zetten we dit risico op PM.

8. In de begroting is rekening gehouden met de verwachte bijstandsuitkeringen. Risico is dat deze nog te optimistisch is en de uitkeringen sneller gaan stijgen en die stijging de komende jaren ook aanhoudt en de BUIG uitkering inclusief de aanvullende uitkering niet de hogere lasten (direct) dekken in het begrotingsjaar. Bij de kwantificering van dit risico is uitgaan van 10% van het in de begroting 2021-2024 opgenomen bijstandsbudget.

9. Door de Corona crisis komen vermoedelijk meer mensen in de financiële problemen en zullen er meer een beroep doen op kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Uitgaande van 10% stijgende kosten is dat circa € 40.000 per jaar aan extra lasten.

10. Net als de gemeente zullen ook verbonden partijen te maken kunnen krijgen met stijgende CAO-lasten. Deze zullen waarschijnlijk niet direct in 2021 nog worden doorberekend, maar wel vanaf 2022. Vooralsnog zetten we dit risico op PM.

Uit de tabel blijkt dat ook wat betreft de risico’s de grootste zorgpunten zitten bij het Sociaal Domein.

Netto schuldquote

De netto schuld weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie.

Door de ontvangst van de opbrengst die voortvloeit uit de verkoop van de Eneco aandelen in 2020 is onze schuldquote sterk verbeterd. In de aankomende jaren worden deze liquide middelen ingezet om onze langlopende schulden af te bouwen. Daarbij realiseren we de aankomende jaren een positieve cashflow vanuit de grondexploitaties, waardoor wij verder kunnen werken aan het verbeteren van onze schuldquote. 

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

Omdat er bij leningen onzekerheid kan bestaan of ze allemaal worden terugbetaald, wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal zowel inclusief als exclusief de doorgeleende gelden te berekenen. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en wat dat betekent voor de schuldenlast. Bij beide berekeningen worden bij de financiële activa de verstrekte leningen opgenomen.

Gezien wij een beperkte hoeveelheid aan uitgezette gelden hebben wijkt dit kengetal zeer beperkt af van de berekende schuldquote. 

				Bedragen x € 1.000
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
A) Vaste schulden (cf. art. 46 BBV)	183.714	156.367	138.098	121.900	52.702	40.503
B) Netto vlottende schuld (cf. art. 48 BBV)	20.005	23.544	7.000	7.000	7.000	7.000
C) Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV)	18.486	17.003	15.000	15.000	15.000	15.000
D) Financiële activa (cf. art. 36 lid d, e en f)	3.950	3.778	3.590	3.397	3.196	2.988
E) Uitzetting < 1 jaar (cf. art. 39 BBV)	34.495	12.000	12.000	12.000	12.000	12.000
F) Liquide middelen (cf. art. 40 BBV)	1.004	0	77.315	60.336	2.359	13.143
G) Overlopende activa (cf. art. 49 BBV)	2.366	3.000	3.000	3.000	3.000	3.000
H) Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV)	184.848	149.510	181.795	171.123	164.079	156.644
Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%	98%	119%	35%	38%	33%	20%

Solvabiliteitsratio
Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente.

Door de ontvangst van de Eneco-gelden is onze liquiditeit toegenomen met ongeveer 137 miljoen. Dit leidt er ook toe dat onze solvabiliteit flink is gestegen en zeer positief is. In deze begroting hebben wij deze ontvangen gelden met name ingezet om onze schuldpositie af te lossen en daarmee de rentelasten te verlagen. Na het vaststellen van de begroting zal worden onderzocht of en op welke andere wijze de Eneco gelden kunnen worden ingezet. 

				Bedragen x € 1.000
Solvabiliteit	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
A) Eigen vermogen (cf. art. 42 BBV)	113.763	243.090	232.653	224.850	218.572	213.345
B) Balanstotaal	362.686	456.039	414.139	390.828	316.226	301.743
Solvabiliteit (A/B) x 100%	31%	53%	56%	58%	69%	71%

Structurele exploitatieruimte

Dit kengetal geeft het structurele en reële evenwicht van de begroting weer. Thans wordt er onderscheid gemaakt tussen de structurele en incidentele lasten. Bij incidentele lasten of baten gaat het om eenmalige zaken die zich gedurende maximaal drie jaren voordoen. Voorbeelden van structurele baten zijn de algemene uitkering en eigen belastinginkomsten. Bij structurele lasten zijn dat bijvoorbeeld de personeelslasten, kapitaallasten en bijdragen aan de gemeenschappelijke regelingen.

Een begroting waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn.

Op basis van deze begroting hebben wij een structureel negatieve exploitatieruimte van ongeveer 4%. Deze negatieve ruimte wordt met name veroorzaakt door de stijgende kosten voor het sociaal domein. Met de bestemmingsreserve Sociaal domein heeft de raad voorzien in een tijdelijke dekking van de extra uitgaven aan de lokale regionale jeugdhulp. Dat biedt het college de gelegenheid om structurele beheersmaatregelen voor te bereiden en de uitvoering daarvan een plek te geven binnen het toekomstperspectief van Lansingerland waarmee we trachten dit tekort terug te kunnen dringen.

				Bedragen x € 1.000
Structurele exploitatieruimte	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
A) Totaal structurele lasten	119.045	123.930	131.143	133.600	134.133	136.485
B) Totaal structurele baten	116.668	122.756	125.550	126.946	128.213	130.633
C) Totaal structurele toevoegingen aan de reserves	2.531	745	718	732	715	715
D) Totale structurele onttrekkingen aan de reserves	2.208	2.564	1.302	1.038	1.138	1.381
E) Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV)	184.848	149.511	181.795	171.123	164.079	156.644
Structurele exploitatieruimte ((B-A)+(D-C))/E x 100%	-1%	0%	-3%	-4%	-3%	-3%

Belastingdruk

De belastingcapaciteit van de gemeente geeft de belastingdruk voor een gezin bij een gemiddelde WOZ-waarde ten opzichte van het landelijk gemiddelde (t-1) weer. Een percentage > 100% geeft weer dat de belastingdruk van de gemeente hoger is dan het landelijk gemiddelde.

Uit onderstaande overzichten blijkt dat onze belastingdruk hoger ligt dan het landelijk gemiddelde. Dit wordt met name veroorzaakt door de hoge WOZ-waarde van de woningen in onze gemeente. Ons tarief ligt lager dan het landelijk gemiddelde. Dit is in overeenstemming met de doelstellingen uit het collegeprogramma. Een nadere toelichting op de belastingdruk is opgenomen in de paragraaf Lokale heffingen.

				Bedragen x € 1,-
Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde jaar ervoor	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
A) OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	340,55	329,46	332,60	332,60	332,60	332,60
B) Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	245,00	249,35	253,59	257,90	262,28	266,74
C) Afvalstoffenheffing voor een gezin	187,02	290,49	305,58	303,24	305,67	300,21
D) Eventuele heffingskorting	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00	0,00
E) Totale woonlasten gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D)	772,57	869,30	891,77	893,74	900,55	899,55
F) Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1	760,00	764,95	776,00	776,00	776,00	776,00
Woonlasten t.o.v. landelijke gemiddelde jaar ervoor (E/F) x 100%	102%	114%	115%	115%	116%	116%

Grondexploitatie

Dit kengetal geeft een indicatie van risico's van de boekwaarde van de bouwgronden op de totale baten van de gemeente. De boekwaarde van de bouwgronden moet terugverdiend worden via de totale baten. Het betreft de verhouding tussen de boekwaarde van de bouwgronden en de totale baten. > 100% betekent dat de boekwaarde hoger is dan de totale baten in enig jaar. Dit betekent een verhoogd risico voor de gemeente.

De afgelopen jaren heeft Lansingerland veel geïnvesteerd in de grondexploitaties. Hierbij zijn de kosten voornamelijk voor de baten uitgelopen, waardoor wij een relatief hoge boekwaarde voor de grondexploitaties hebben. In deze begrotingsperiode worden de nog lopende projecten verder afgerond en dus ook verkocht. Hierdoor zien wij een dalende boekwaarde van de grondexploitaties. Dit leidt dan ook tot een positieve cashflow in de aankomende jaren op basis van de huidige projectportefeuille. Hiermee neemt het risico voor onze gemeente ook verder af.

				Bedragen x € 1.000
Grondexploitatie	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
A) Niet in exploitatie genomen gronden (cf. art. 38 lid a punt 1 BBV)
B) Bouwgronden in exploitatie (cf. art. 38 lid b BBV)	101.796	71.011	71.125	61.093	47.091	30.703
C) Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV)	184.848	149.511	181.795	171.123	164.079	156.644
Grondexploitatie (A+B)/C x 100%	55%	47%	39%	36%	29%	20%

Beoordeling van de onderlinge verhouding tussen de kengetallen in relatie tot de financiële positie

Door de Provincie zijn een aantal signaleringswaarden geformuleerd voor de kengetallen. Samengevat ziet het beeld voor Lansingerland er op basis van de Begroting 2021 als volgt uit:

Kengetal	Categorie A: minst risicovol	Categorie B: neutraal	Categorie C: meest risicovol
1. Netto schuldquote
a. zonder correctie doorgeleende gelden	< 90%	90-130%	> 130%
b. met correctie doorgeleende gelden	< 90%	90-130%	> 130%
2. Solvabiliteitsratio	> 50%	20-50%	< 20%
3. Grondexploitatie	< 20%	20-35%	> 35%
4. Structurele exploitatieruimte	Begr > 0%	Begr = 0%	Begr < 0%
5. Belastingcapaciteit	< 95%	95-105%	> 105%
Kengetal	Realisatie 2019	Begr 2020	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024
1. Netto schuldquote
a. zonder correctie doorgeleende gelden	100%	121%	37%	40%	35%	22%
b. met correctie doorgeleende gelden	98%	119%	35%	38%	33%	20%
2. Solvabiliteitsratio	31%	53%	56%	58%	69%	71%
3. Grondexploitatie	55%	47%	39%	36%	29%	20%
4. Structurele exploitatieruimte	-1%	0%	-3%	-4%	-3%	-3%
5. Belastingcapaciteit	102%	114%	115%	115%	116%	116%

Meerjarige ontwikkeling balans 2021-2024

De ontwikkeling van de balans is opgenomen in hoofdstuk 4 van de begroting.

Kapitaalgoederen zijn eigendommen van de gemeente zoals wegen, riolering, bruggen, bomen en gebouwen die we duurzaam in stand houden. In onderstaande tabel geven we de kerncijfers weer van de belangrijkste kapitaalgoederen conform het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV).

Het beheer en onderhoud is gebaseerd op door de gemeenteraad vastgestelde Beheerplannen. In de Beheerplannen is opgenomen hoe het reguliere en periodieke onderhoud plaatsvindt. Voor alle beheerplannen geldt dat het vastgestelde onderhoudskwaliteitsniveau minimaal B is. Randvoorwaarden daarbij zijn: het waarborgen van de veiligheid en het voorkomen van kapitaalvernietiging. In de centra en stationsgebieden onderhouden we de onderdelen onkruidbestrijding, zwerfvuil, vegen en maaien op onderhoudsniveau A. De kapitaalgoederen kennen geen structurele onderhoudsachterstanden.

Het Integraal Beheerplan (IBP) Openbare ruimte 2017-2024 vormt een belangrijk kader voor al onze beheer en onderhoudsactiviteiten in de openbare ruimte. Voor riolering en gebouwen hebben we een apart onderhoudsplan. In onderstaande tabel is een overzicht van deze beheerplannen opgenomen.

Omschrijving Beheerplan	Vastgesteld door de raad	Frequentie Actualisatie	Actualisatie	Financiële vertaling in de begroting	Achterstallig onderhoud	Reserves en Voorzieningen
Integraal Beheerplan Openbare Ruimte 2017-2024	27 oktober 2016	4  jaar. In 2018 verwerken we eenmalig eerder genomen besluiten.	2020	Ja	Deels, zie toelichting wegen.	Reserve Waterbaggeren
Gemeentelijk Rioleringsplan 2015-2020	26 november 2015	5 jaar	2020	Ja	Deels, zie toelichting Riolering.	Voorziening Riool
Beheerplan Gebouwen 2017-2024	27 oktober 2016	4 jaar. In 2019 verwerken we eenmalig de impact van verduurzaming.	2019	Ja	Nee	Bestemmingsreserve gebouwen

Het beheer en onderhoud van Groen voeren we uit volgens het deelbeheerplan Groen dat onderdeel is van het IBP 2017-2024. De onderhoudswerkzaamheden vallen uiteen in klein onderhoud, groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. Voor het klein en groot onderhoud is voor elke kern een raamcontract afgesloten met een aannemer. Het groot onderhoud baseren we op de resultaten van jaarlijkse schouwen die de technische kwaliteit van het groen in beeld brengen.

Het boomonderhoud volgt uit de boomveiligheidscontrole. Bij vervanging van groen zetten we in op het verduurzamen van de groene buitenruimte. Meerdere keren per jaar vindt monitoring van het onderhoudsniveau plaats via schouwen. Hierdoor kunnen we bijsturen wanneer het onderhoud van het afgesproken ambitieniveau afwijkt.

Vanuit Groen zetten we in 2021 extra in op klimaatadaptatie, biodiversiteit en participatie. In het door het Rijk vastgestelde Deltaplan Klimaatadaptatie, wordt gemeenten gevraagd passende maatregelen te nemen. De klimaatopgave heeft raakvlakken met onze doelstellingen op het gebied van biodiversiteit. Door de aanleg van meer groen en daarin specifieke keuzes te maken dragen we als gemeente bij aan een hogere biodiversiteit. Ons groenbeheer is zo vormgegeven dat het de biodiversiteit ten goede komt.

Binnen de gemeente zijn er de afgelopen jaren meerdere zelfbeheer-initiatieven ontstaan waarbij bewoners een stuk gemeentelijk groen geadopteerd hebben. Zelfbeheer geeft bewoners de gelegenheid om de onderhoudskwaliteit van het groen te verhogen, bovenop de kwaliteit die de gemeente kan leveren binnen het budget voor onderhoud. Naast de zelfbeheerprojecten laten we waar mogelijk ook bewoners participeren bij groot onderhoud en herinrichtingen.

Het beheer en onderhoud van Civiele Kunstwerken voeren we uit volgens het deelbeheerplan Civiele Kunstwerken dat onderdeel uitmaakt van het IBP 2017-2024. Uitgangspunt voor Civiele Kunstwerken is een upgrade naar onderhoudsniveau B, mits de veiligheid in het openbaar gebied niet in het geding komt en er geen kapitaalvernietiging plaatsvindt.

De belangrijkste beheerstrategie is het uitvoeren van onderhoud op basis van planmatige inspecties. Aan de hand van inspecties en kwaliteitsonderzoeken stellen wij de feitelijk uit te voeren onderhoudsmaatregelen en het onderhoudsprogramma op.

De maatregelen bestaan uit het uitvoeren van klein en groot onderhoud en het vervangen van civiele kunstwerken. Hierbij streven wij naar een integrale aanpak. In het cyclisch onderhoud stemmen wij met de verschillende beheerdisciplines af om in één werkgang zoveel mogelijk benodigde werkzaamheden in de openbare ruimte uit te voeren. Deze gezamenlijke aanpak zorgt voor minder kosten in de uitvoering en minder overlast voor de omgeving tijdens de uitvoering van werkzaamheden.

Onderhoudswerkzaamheden voeren we zoveel mogelijk duurzaam uit. Bij het vervangen van civiele kunstwerken passen we onderhoudsarme en duurzame materialen toe en waar mogelijk vormen we beschoeiingen om naar natuurvriendelijke oevers om de waterkwaliteit te verbeteren.

Het wegenbeheer en -onderhoud voeren we uit volgens het deelbeheerplan Wegen dat onderdeel uitmaakt van het IBP 2017-2024. Uitgangspunt voor het deelbeheerplanwegen is een upgrade naar onderhoudsniveau B, mits de veiligheid in het openbaar gebied niet in het geding komt en er geen kapitaalvernietiging plaatsvindt.

De belangrijkste beheerstrategie is het uitvoeren van onderhoud op basis van tweejaarlijkse inspecties. Aan de hand van inspecties en kwaliteitsonderzoeken stellen wij de feitelijk uit te voeren onderhoudsmaatregelen en het onderhoudsprogramma op.

Bij het opstellen van het onderhoudsprogramma staat het effect op de levensduur van de verharding centraal in onderhoudskeuzes. Hierdoor zorgen we voor het economisch meest voordelige onderhoud. Hierbij streven wij naar een integrale aanpak met de verschillende beheerdisciplines om in één werkgang zoveel mogelijk benodigde werkzaamheden uit te kunnen voeren in de openbare ruimte. Deze gezamenlijke aanpak zorgt voor minder kosten in de uitvoering en minder overlast voor de omgeving tijdens de uitvoering van werkzaamheden. Onderhoudswerkzaamheden voeren we zoveel mogelijk duurzaam uit.

In tegenstelling tot andere kapitaalgoederen, heeft Riolering geen beeldkwaliteitscriterium waaraan het moet voldoen. Voor Riolering geldt dat we aan de wettelijke zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater moeten voldoen. De invulling hiervan is beschreven in het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) 2015-2020, dat door de gemeenteraad is vastgesteld. Het GRP is het huidige kader voor beheer- en onderhoudsactiviteiten voor het kapitaalgoed Riolering.

Daarnaast zijn in het GRP enkele thema's benoemd die we belangrijk vinden en waar we de afgelopen jaren aandacht aan besteed hebben maar zeker ook in de toekomst aandacht voor hebben. Klimaatadaptatie en aandacht voor duurzaamheid is een gemeente breed thema waar Riolering actief aan deelneemt. Bij de voorbereiding van werkzaamheden nemen we maatregelen om eventuele toekomstige problemen - als gevolg van klimaatverandering - op te lossen en zo wateroverlast of droogteproblemen te voorkomen.

Om het beheer en onderhoud optimaal uit te voeren, is meten, monitoren, op orde brengen en houden van gegevens noodzakelijk. Afgelopen jaren hebben we de eerste stappen gezet en daar gaan we de komende jaren in verder. Een belangrijk onderdeel is het Basisrioleringsplan (BRP), ook informatiedrager voor het GRP. We hebben recent de BRP’s vernieuwd. De maatregelen hieruit worden in de komende jaren opgepakt.

Om het aantal storingen van drukrioleringsgemalen terug te dringen, investeren we extra om de gemalen en drukriolering te optimaliseren.

De gemeente is juridisch eigenaar van circa 60 vastgoedobjecten. De vastgoedportefeuille bestaat onder andere uit het gemeentehuis, gemeentewerf, afvalbrengstation, sporthallen, maatschappelijke accommodaties, kinderdagopvang, strategische objecten en onderwijsgebouwen. Van deze laatste groep zijn 20 onderwijsgebouwen overgedragen aan schoolbesturen voor primair onderwijs. Van drie onderwijsgebouwen is de gemeente vooralsnog eigenaar en zijn wij in onderhandeling met schoolbesturen over het formeel in gebruik geven of in eigendom overdragen van deze schoolgebouwen.

Wij streven naar sociaal en financieel rendement van ons vastgoed. Uitgangspunt is dat er alleen sprake is van eigendom en/of exploitatie daar waar dat noodzakelijk is voor de uitoefening van een publieke taak. We pakken mogelijkheden om niet essentieel vastgoed van de hand te doen op. De komende jaren volgen nog enkele verkopen welke in het verleden zijn ingezet. Ons vastgoedbezit is wat dat betreft op orde.

Het beheer en de exploitatie van een groot aantal gebouwen is door de gemeente bij een externe partij belegd. Vanaf 2018 is dit ondergebracht bij Sportfondsen. Het groot onderhoud voert de gemeente uit, conform het Beheerplan Gebouwen en het bijbehorende Meerjarig-Onderhoudsprogramma (MJOP). De kosten voor het groot onderhoud worden gedekt door de bestemmingsreserve Gebouwen.

Daar waar sprake is van vervanging onderzoeken we of er mogelijkheden zijn om de producten te verduurzamen. Het verduurzamen van ons vastgoed wordt onderdeel van het MJOP van de gebouwen om zo kapitaalvernietiging te voorkomen en op natuurlijke momenten verduurzaming te kunnen toepassen. Een aantal zaken zijn uitgesteld om investeringen af te kunnen stemmen op het verduurzamen van gemeentelijk vastgoed.

Deze paragraaf beschrijft de uitvoering van de gemeentelijke financieringsfunctie (treasury). Hoofddoel van deze functie is dat er tijdig voldoende geld aanwezig is om aan alle financiële verplichtingen te voldoen.
Met betrekking tot treasury is wet- en regelgeving van toepassing die zowel extern als intern van aard is. De belangrijkste externe wet- en regelgeving omvat:
• Wet Financiering Decentrale Overheden (FiDo)
• Regeling Uitzetting Derivaten Decentrale Overheden (Ruddo)
• Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet Hof)
• Regeling Schatkistbankieren
• Besluit Begroting en Verantwoording (BBV)
• Gemeentewet (toezichthoudende rol Provincie)
• Financiële-verhoudingswet (toezichthoudende rol Provincie)

De belangrijkste interne regelgeving omvat:
• Treasurystatuut 2020
• Financiële Verordening Gemeente Lansingerland 2017

De gemeente onderscheidt een drietal subdoelstellingen van de treasuryfunctie:
1. Het verzekeren van duurzame toegang tot financiële markten tegen acceptabele condities.
2. Het beschermen van gemeentelijke vermogens- en (rente-)resultaten tegen ongewenste financiële risico’s zoals met name renterisico’s, kredietrisico’s, liquiditeitsrisico’s.
3. Het streven, binnen de kaders van wet- en regelgeving en binnen de bepalingen van het Treasurystatuut, naar een optimale financieringsstructuur en beheersing van de daarmee gemoeide kosten.

Om deze doelstellingen te realiseren richt de treasuryfunctie richt zich op het besturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de huidige en toekomstige financiële inkomende en uitgaande geldstromen, financiële posities en de hieraan verbonden risico’s. Binnen de wettelijke kaders is het doel om tegen zo laag mogelijke kosten te financieren.

Daarbij is het van belang om de financiële inkomende en uitgaande geldstromen adequaat te administreren en betrouwbare prognoses te hebben van toekomstige geldstromen. Onze liquiditeitsprognoses worden in beginsel op weekbasis geactualiseerd.

Gezien de kredietwaardigheid van de overheden is, volgens onze geldverstrekkers, het risico verwaarloosbaar dat op enig moment geen geld beschikbaar zou zijn.

Rentevisie

Onze rentevisie houdt in dat wij een inschatting maken van het rentepercentage dat komende jaren moet worden betaald voor nieuw aan te trekken leningen op de kapitaalmarkt. Voorzichtigheidshalve schatten wij deze herfinancieringsrente conservatief in. De herfinancieringsrente is ingeschat op 1,5 procent. Door de instroom van de Eneco-middelen en verwachte positieve liquiditeitsbijdrage vanuit de GREX, is er geen herfinanciering voorzien in de Begroting 2021-2024.

Schatkistbankieren

Gemeenten dienen verplicht eventuele financiële tegoeden, boven een drempelbedrag, aan te houden bij het Ministerie van Financiën, het zogenaamde schatkistbankieren. Het drempelbedrag bedraagt 0,75 procent van het begrotingstotaal. Voor Lansingerland is het drempelbedrag voor 2021 ruim € 1,0 miljoen. Wij maken gebruik van het schatkistbankieren.

Rente risico’s

Kasgeldlimiet

Om een grens te stellen aan korte financiering (rentetypische looptijd tot één jaar) is in de Wet FiDo de kasgeldlimiet opgenomen. Het doel van de kasgeldlimiet is het voorkomen dat fluctuaties in korte rente (schulden < 1 jaar) direct een grote impact hebben op de rentelasten in het exploitatiejaar. De kasgeldlimiet voor gemeenten bedraagt 8,5% van het begrotingstotaal. Deze wordt gedefinieerd als alle lasten op de begroting vóór verdeling van de reserves. De hoogte van de kasgeldlimiet is voor 2021 berekend op € 16,9 miljoen (2020: € 12,7 miljoen):

Renterisiconorm

In het kader van de wet FiDo wordt jaarlijks de renterisiconorm vastgesteld. Het doel van het beheersen van de renterisiconorm is spreiding in de aflossing en/ of renteherziening in de leningenportefeuille waardoor mogelijke renterisico’s worden beperkt. Door deze spreiding wordt voorkomen dat op een bepaald moment veel leningen op hetzelfde moment moeten worden afgelost of de rente herzien wordt waardoor sterk afwijkende marktrentes grote gevolgen hebben op de begrotingssaldi.

De renterisiconorm is wettelijk bepaald op 20% van de op 1 januari bestaande omvang van het begrotingstotaal. De hoogte van de renterisiconorm bedraagt voor 2021 € 39,7 miljoen (voor 2020: € 29,9 miljoen):

			Bedragen x € 1.000
Renterisico's vaste schuld	Begroting	Begroting	Begroting	Begroting
	2021	2022	2023	2024
Renterisico's
Renteherziening op vaste schuld o/g	0	0	0	0
Renteherziening op vaste schuld u/g	0	0	0	0
1. Saldo renteherziening op vaste schuld	0	0	0	0
2. Aflossingen	18.269	16.198	69.198	12.199
3. Renterisico op vaste schuld (1+2)	18.269	16.198	69.198	12.199
4. Renterisiconorm (4)	39.713	35.972	34.196	32.647
5. Ruimte renterisiconorm
5.a. Ruimte onder renterisiconorm	21.444	19.774	0	20.448
5.b. Overschrijding renterisiconorm	0	0	35.002	0
Berekening renterisiconorm
Begrotingstotaal	198.563	179.859	170.981	163.233
Vastgelegd percentage (bij min. regeling)	20%	20%	20%	20%
Renterisiconorm	39.713	35.972	34.196	32.647

Lansingerland overschrijdt in 2023 de renterisiconorm. Bij de provincie wordt een ontheffingsverzoek ingediend. Dit is in voorgaande jaren ook gedaan en daar hebben wij goedkeuring op ontvangen. Omdat Lansingerland weliswaar in 2023 een fors bedrag aan leningen moet aflossen maar op basis van de huidige liquiditeitsprognoses zich niet hoeft te herfinancieren, loopt de gemeente nauwelijks financieel risico. Wanneer herfinanciering aan de orde is, zal bij het afsluiten van nieuwe leningen de renterisiconorm in acht worden genomen.

Kredietrisico

Het kredietrisico is het risico op een waardedaling van een uitstaande vordering ten gevolge van het (tijdig) kunne nakomen van de verplichtingen door de tegenpartij als gevolg van insolventie of deficit. De gemeente Lansingerland kent garantieleningen en garantstellingen.

Garantieleningen

De gemeente Lansingerland heeft enkele garantieleningen lopen die in de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw zijn verstrekt aan de woningcorporatie 3B Wonen. Het betreffen leningen waarbij de aflossingen en de rentebetalingen één op één worden doorgezet naar de corporatie en wij als garantsteller fungeren. Ultimo 2020 bedragen deze leningen in totaal € 3,0 miljoen. Het betreffen annuïtaire leningen en deze zijn contractueel geheel afgelost in 2030.         

Garantstellingen en borgstellingen

De gemeente heeft aan verschillende partijen garantstellingen en waarborgen afgegeven. Er zijn achtervangovereenkomsten afgesloten met de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Deze borgstellingen hebben betrekking op het aantrekken van vaste langlopende leningen door woningstichtingen voor (her)financiering van al bestaande gewaarborgde geldleningen. Ook zijn er garantstelling afgesloten met de Stichting Waarborgfonds Sport (SWS). Aan particulieren zijn gemeentegaranties afgegeven onder de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW). Deze stichting is in 1995 verzelfstandigd onder de naam Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Er komen geen gemeentegaranties meer bij en het totale bedrag aan gewaarborgde geldleningen neemt af met de door particulieren gedane aflossingen.

Voor de WSW, SWS en de particuliere hypotheken is het gemeentelijk aandeel beperkt tot 50%. De garantie inzake de hypotheken van personeel betreffen een tweetal hypotheekleningen afgesloten bij het Hypotheekfonds voor Overheidspersoneel (HvO). Er worden geen nieuwe hypotheekgaranties voor overheidspersoneel meer afgegeven.

Per 31 december 2019 bedraagt het totaal van gewaarborgde geldleningen € 232,5 miljoen:

			Bedragen x € 1.000
Waarborgsommen en garantieleningen	Primaire zekerheid	Secundaire zekerheid	Tertiaire zekerheid	Oorpronkelijk bedrag	restant
					31-12-2019
Garantiefonds WSW	woningbouwver.	WSW	gem.(50%)	203.317	181.800
Garantiefonds SWS	sportver.	SWS	gem.(50%)	385	100
Hypotheken particulieren	particulier	WEW	gem.(50%)	3.422	2.200
Hypotheken personeel	personeel	gem.(100%)	-	455	376
Onderwijsinstellingen	instelling	gem.(100%)	-	53.439	46.600
Stichting BOOR				21.239	17.515
Ver. Chr.Voortg.Ondw.Rd				32.200	29.085
Overige instellingen	instelling	gem.(100%)	-	2.454	1.400
Totaal				263.472	232.476

De verwachting is dat in 2021 het totaalbedrag de gewaarborgde leningen rond de € 235 miljoen beweegt.

Liquiditeitsrisico’s

Het liquiditeitsrisico is het risico dat een gemeente over onvoldoende middelen beschikt om aan onze directe verplichtingen te voldoen. In onze liquiditeitsprognose wordt onze geldbehoefte gevolgd en tijdig afgedekt. Gezien de kredietwaardigheid van de overheden is, volgens onze geldverstrekkers, het risico verwaarloosbaar dat op enig moment geen geld beschikbaar zou zijn.

De totale rentelasten worden op jaarbasis geheel toegerekend aan de taakvelden, de zogenaamde renteomslag. Het volgende renteschema geeft inzicht in de rentelasten externe financiering, de wijze van toerekening en het renteresultaat. De Commissie BBV adviseert vanwege het verlangde inzicht, de eenvoud en transparantie geen bespaarde rente meer toe te rekenen aan eigen vermogen en voorzieningen. Lansingerland volgt dit advies sinds 2016.

Dit voorgeschreven renteschema is voor Lansingerland als volgt:

Externe rentelasten

De rentelasten voor 2021 bedragen naar verwachting € 3,4 miljoen voor langlopende leningen. In 2021 zijn geen kosten voor kortlopende (< 1 jaar) financiering geraamd.
De rentelasten met betrekking tot de leningen van de woningcorporatie worden weer geheel doorbelast aan deze woningcorporatie.

Rente grondexploitatie

In 2021 wordt naar verwachting € 1,2 miljoen rentelasten toegerekend aan de grondexploitaties. Deze toerekeningsmethodiek is dwingend voorgeschreven. Omdat de verwachte boekwaarde van de grondexploitaties 2021 ten opzichte van voorgaand jaar afneemt, daalt ook de financieringsbehoefte en daarmee de verwachte rentelasten. Deze trend zet zich de komende jaren verder voort.

Renteomslagpercentage

Voor 2021 bedraagt het renteomslagpercentage 0,75%. Op basis van dit renteomslagpercentage worden de rentelasten toegerekend aan de verschillende taakvelden.

De gemeente voert een veelheid aan activiteiten uit, doet investeringen in bijvoorbeeld riolen en gebouwen en voert grondexploitaties uit. Al deze zaken leiden tot een financieringsbehoefte. Deze financieringsbehoefte is meerjarig. Op basis van deze meerjarige liquiditeitsprognoses stemmen wij onze leningportefeuille op de lange termijn en op de korte termijn af.

Financieringsbehoefte

Op basis van deze programmabegroting is de verwachte financieringsbehoefte voor de komende jaren:

Leningenportefeuille

Gebaseerd op de afgesloten leningsovereenkomsten dienen de komende jaren de volgende aflossingen plaats te vinden op de langlopende leningen:

	Bedragen x € 1.000
Jaar	Contractuele aflossingen op langlopende leningen
2021	18.269
2022	16.198
2023	69.198
2024	12.199
Totaal	115.864

In totaal bedragen de aflossingen op langlopende over de jaren 2021-2024 € 115,9 miljoen.

Langlopende leningen 2021 - 2024

Op basis van deze programmabegroting is de verwachting dat er in de periode 2021 – 2024 geen aanvullende financiering plaatsvindt. Het totaalbedrag van de langlopende leningen ultimo boekjaar, bedraagt daarmee:

	Bedragen x € 1.000
Jaar	Saldo langlopende leningen ultimo boekjaar
2021	138.049
2022	121.851
2023	52.653
2024	40.454

Netto schuldquote

De netto schuld weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen en wordt de ‘netto schuldquote’ genoemd. Deze netto schuldquote bestaat uit de totale schulden ultimo boekjaar gedeeld door de totale baten van de gemeente in datzelfde jaar. De netto schuldquote geeft daarmee een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie.

Door de Provincie is als toezichthouder op de financiën van de gemeenten een signaleringswaarde geformuleerd voor de kengetal:

In het coalitieakkoord is aangegeven dat ‘de netto schuldquote wordt teruggebracht naar de categorie neutraal (90-130%), waarbij wij ons richten op een percentage van 110%’.

Het effect van de programmabegroting op de netto schuldquotes van onze gemeente voor de komende 11 jaar geeft het volgende beeld:

							Bedragen x € 1.000.000
Netto schuldquote	Begr 2021	Begr 2022	Begr 2023	Begr 2024	Begr 2025	Begr 2026	Begr 2027	Begr 2028	Begr 2029	Begr 2030	Begr 2031
A) Vaste schulden (cf. art. 46 BBV)	138	122	53	41	28	22	16	11	8	5	3
B) Netto vlottende schuld (cf. art. 48 BBV)	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7
C) Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV)	15	15	15	15	15	15	15	15	15	15	15
D) Financiële activa (cf. art. 36 lid d, e en f)	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
E) Uitzetting < 1 jaar (cf. art. 39 BBV)	12	12	12	12	12	12	12	12	12	12	12
F) Liquide middelen (cf. art. 40 BBV)	77	60	2	13	5	0	0	0	0	0	0
G) Overlopende activa (cf. art. 49 BBV)	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3
Netto schuld ultimo jaar	68	69	58	35	30	29	23	18	15	12	10
H) Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV)	182	171	164	157	157	157	157	157	157	157	157
Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%	37%	40%	35%	22%	19%	18%	15%	11%	10%	8%	6%

In de volgende grafiek zijn vorenstaande meerjarige netto schuldquotes afgezet tegen de drie categorieën signaleringswaarden:

Door de substantiële instroom van liquide middelen als gevolg van de verkoop van de aandelen in Eneco, heeft de netto schuldquote zich sterk verbeterd. De grafiek laat zien dat de netto schuldquote zich de komende 11 jaren volledig in de categorie “minst risicovol” bevindt. Hiermee is de doelstelling uit het coalitieakkoord om rond de 110% uit te komen ruimschoots behaald. De berekening van de netto schuldquote is berekend op basis van een aantal aannames en op basis van nu bekende ontwikkelingen. Met name het al dan niet realiseren van de grondverkopen en de ‘timing’ van de grondverkopen in de jaren bepaalt in belangrijke mate hoe de schuldquote zich ontwikkelt. Des te verder in de tijd des te groter de onzekerheid is dat deze aannames ook precies zo uitkomen.

Vaste schulden

De onderstaande grafiek toont het verloop van de vaste schulden (conform artikel 46 BBV) in de komende 11 jaar. De grafiek laat zien dat de vaste schulden naar verwachting afnemen tot nihil in 2029 bij de huidige investeringsniveaus. De verwachting is wel dat de investeringen over circa 10 jaar zullen toenemen wanneer de huidige Vinex wijken gerenoveerd worden.

Nederland maakt deel uit van de Europese Monetaire Unie. Voor landen die deelnemen aan de Europese Monetaire Unie gelden Europese begrotingsvoorschriften waaronder de zogenaamde EMU-normen. De EMU-normen stellen een grens aan het nationale begrotingstekort van 3% van het bruto binnenlands product (BBP) en de overheidsschuld mag niet meer dan 60% van het BBP bedragen. In Nederland zijn de Europese afspraken over de begrotingsdiscipline opgenomen in de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet Hof). Er kunnen sancties worden opgelegd bij van overschrijding van de tekortnorm.

De BBV schrijft voor dat de gemeente het EMU-saldo van het voorgaande jaar, het actuele begrotingsjaar en drie daaropvolgende jaren opneemt in de begroting.

De EMU-saldi van Lansingerland op basis van deze begroting zijn als volgt:

De Begroting 2021 heeft een positief EMU–saldo van € 6,8 miljoen en draagt daarmee positief bij aan de gezamenlijke Nederlandse tekortnorm.

Om de ambities van Lansingerland te realiseren zijn ondersteunde processen van belang. Binnen onze bedrijfsvoering komen verschillende aspecten aan de orde.
Onze kernwaarden zijn daarbij: duidelijk, daadkracht en dienstbaar. Medewerkers van bedrijfsvoering adviseren op basis van integrale afwegingen. In deze paragraaf geven we per bedrijfsvoeringsonderdeel inzicht in de ontwikkelingen voor 2021 en verder.

Coördinatie op- en ondersteuning van de in 2019 ingezette concernbrede organisatieontwikkeling is ook in 2021 en de jaren erna één van de belangrijkste taken. Elk jaar, en dus ook in 2021 ontwikkelen we nieuwe initiatieven ter ondersteuning van de organisatieontwikkeling.

De gemeentelijke organisatie heeft conform planning de ingezette ontwikkeling - om een toekomstbestendige organisatie te zijn en te blijven – in 2020 voortgezet onder begeleiding van de bureaus Haagse beek en LCT voor respectievelijk teaminrichting & functiewaardering en teamontwikkeling (soft skills). Dit traject ronden we in 2020 af.

De coronacrisis heeft voor een vertraging gezorgd bij de doorontwikkeling van het Management Development traject. De aanbesteding gaat eind 2020 van start zodat het programma in 2021 alsnog kan starten. Lopende het MD traject kijken we naar welke behoefte er bestaat voor andere ondersteunende programma’s op het gebied van aanpassing van houding en gedrag, aantrekkelijk werkgeverschap, sturing op realisatie van opgaven en ruimte voor (talent)ontwikkeling. Dit laatste gebeurt door een heroriëntatie op de Lansingerland Academie (eLearning).

In 2021 realiseren we een methodiek voor Strategische Personeelsplanning (SPP). Hierbij verbinden we op een systematische wijze dat wat nodig is voor de organisatie en met wie aanwezig is in de organisatie. We kijken hierbij naar de korte, middellange en lange termijn (1 – 3 – 5 jaar). Tussen “nodig” en “beschikbaar” bestaat vrijwel altijd frictie. Met deze methodiek zijn wij in staat om adequaat te interveniëren op deze gap. Voor de ontwikkeling van SPP zetten we de komende drie jaar ook een adviseur HR data analyse in.

Door middel van de toegekende middelen voor de jaren 2019, 2020 en 2021 (€ 200.000 per jaar) zijn er financiële middelen beschikbaar om deze ontwikkeling te ondersteunen.

We continueren de begeleiding van managers en medewerkers bij complexe ziektegevallen. Dit doen we uiteraard ook voor kortdurend (frequent) verzuim en vroegtijdige signalering en preventie van overbelasting. Bovendien is en blijft vitaliteit en inzetbaarheid van medewerkers een belangrijk onderwerp van gesprek in de functionering- en beoordelingssystematiek. In 2021 besteden we de dienstverlening voor arbo, in de breedste zin van het woord, aan. We doen dit op basis van een nog op te stellen visie op arbo, verzuim en re-integratie.

Lansingerland is een middelgrote gemeente die -als gevolg van geografische ligging en potentie- een bovengemiddelde ambitie en ontwikkelmogelijkheden kent. Met een aantrekkende arbeidsmarkt in een sterk concurrerende omgeving moeten we alle zeilen bijzetten om ‘aantrekkelijk’ te zijn en blijven als werkgever. Ervaren, maar ook jonge professionals vertrekken en laten vacatures achter die de organisatie kwetsbaar maken. Dit maakt het noodzakelijk om te intensiveren op werving en selectie.

In 2020 hebben we besloten recruitment verder te professionaliseren en de ondersteuning van werving en selectie activiteiten te centraliseren. Dit heeft gezorgd voor een impuls in kwaliteit en kwantiteit. We zetten deze pilot nog tenminste twee jaar door. Als gevolg van de coronacrisis bekijken we in 2021 of dit recruitment team (deels) moet transformeren tot een mobiliteitsbureau om de mogelijke gevolgen van de crisis te helpen opvangen. Naast deze investering voor het in dienst nemen van vaste medewerkers zijn we in 2020 gestart met een aanbesteding voor het reguleren van de externe inhuur.

Door middel van het realiseren van een inhuurloket richten we vanaf Q2 2021 onze externe inhuur zodanig in dat we voldoen aan alle eisen en wensen op het gebied van recht- en doelmatigheid. Het recruitmentteam speelt ook hierbij een verbindende rol naar de organisatie en ontzorgt hiermee het management.

Intensivering van proactief, integraal en het werken vanuit maatschappelijke opgaven, betekent ook iets voor de ontwikkeling van functies en medewerkers van O&HRM. Eind 2020 is het team naar de eisen van deze tijd ingericht en heeft businesspartnerschap een prominente plek. Alle medewerkers doorlopen de komende jaren een opleidings- en ontwikkelingstraject.

Na een intensieve voorbereiding in 2020, gaat in 2021 de aanbesteding van een nieuw salaris- en personeelsinformatie-systeem van start. Dit gaat gepaard met een verdere verbetering en digitalisering van P&O werkprocessen en met de intensivering van medewerkers- en management selfservice (eHRM). Implementatie is gereed op 1 januari 2022.

In 2021 starten we de planning & control cyclus voor de nieuwe begroting met een kaderbrief. Gezien de bijzondere omstandigheden van de coronacrisis in het voorjaar van 2020 hebben we geen kaderbrief voor de Begroting 2021-2024 opgesteld. De situatie was toen nog ongewis, met nog geen perspectief op de effecten van de coronacrisis op de samenleving, laat staan dat er duidelijkheid bestond over de financiële consequenties daarvan. Voor 2021 houden we vast aan de periodieke budgetreviews en ‘in control’-gesprekken met de teammanagers/domeindirecteuren. Die bieden, zeker in deze onzekere tijd, goede aanknopingspunten voor de budgetbeheersing en om tijdig te interveniëren als de (financiële) situatie daar aanleiding toe geeft.

We voeren steeds een actief liquiditeitsbeheer, waarbij onze huidige schuldpositie continue aandacht krijgt. Met de bestuursopdracht ‘Herziening financieringsstructuur’ hopen wij tot voorstellen te komen die verlaging van de schuldquote tot gevolg hebben. Bij de kaderbrief in het voorjaar van 2021 geven we daar meer duidelijkheid over.

Een deugdelijke administratieve organisatie en interne controle zijn belangrijke randvoorwaarden om betrouwbare cijfers te rapporteren en rechtmatig te handelen. Door middel van audits stellen we periodiek vast of interne procedures en afspraken zijn nageleefd en de te rapporteren cijfers betrouwbaar zijn. Het gaat daarbij niet alleen om financiële cijfers maar ook niet-financiële cijfers, zoals indicatoren en kengetallen. Door middel van onderzoeken en benchmarking vergelijken we onze gemeente met andere gemeenten en formuleren we waar nodig acties en voeren deze uit. We voeren een doelmatigheidsonderzoek ex artikel 213a van de Gemeentewet uit en verstrekken een afschrift van de onderzoeksresultaten en de actiepunten naar aanleiding van het onderzoek aan de gemeenteraad.

Vanaf het begrotingsjaar 2021 treedt een wijziging op in de manier waarop de gemeente verantwoording aflegt over de rechtmatigheid. Waar tot en met 2020 de externe accountant een oordeel geeft over de rechtmatigheid, legt met ingang van de jaarstukken 2021 het college zelf expliciet verantwoording af over de rechtmatigheid. Deze verantwoording komt tot uitdrukking in de jaarstukken. Ook het accent van de controle verschuift daarmee meer naar intern. De accountant geeft wel een oordeel af bij de verantwoording die het college aflegt in de jaarstukken (geeft die verantwoording een juist beeld over de rechtmatige tot standkoming van de baten en lasten in de jaarstukken). In 2020/2021 bereiden we ons voor op deze ontwikkeling door te inventariseren welke aanvullende (controle)maatregelen nog nodig zijn om te voldoen aan de gewijzigde regels.

Informatievoorziening en ICT zijn absolute randvoorwaarden voor het goed functioneren van de gemeente Lansingerland. Wij voeren onze (wettelijke) taken uit met behulp van een groot aantal systemen. Door blijvend te investeren in ICT (vernieuwen/vervangen) blijft de kwaliteit, veiligheid en continuïteit van ICT op het gewenste en nodige niveau.

Informatievoorziening is hierin cruciaal; met informatie (data) voeren wij onze dienstverlening uit, nemen we besluiten en maken we beleid. Dat laatste gebeurt in toenemende mate. Datagestuurd werken betekent gebruik maken van de mogelijkheden die slim gebruik en hergebruik van data (BI) biedt. Bijvoorbeeld efficiënter te werken, beter in control te zijn en het ontwikkelen van nieuwe digitale diensten. Kortom, innovatieve toepassingen in de volle breedte.

In 2021 werken wij, op basis van de in 2020 vastgestelde visie op informatievoorziening en ICT, aan de verdere invulling van de IV-organisatie. Hierin krijgt informatiemanagement, informatie advies en projectportfoliomanagement een prominente rol. Hetzelfde geldt voor BI (Business Intelligence).

De IV-organisatie ondersteunt de gemeente in het toepassen van informatievoorziening door de vertaling te maken van de ontwikkelingen binnen en buiten de organisatie naar (nieuwe) oplossingen.

In 2021 zetten wij stappen om Geo-informatievoorziening op de ‘kaart’ te zetten. Geo-informatie biedt veel mogelijkheden in werk- en beleidsprocessen en dienstverlening aan de inwoners en bedrijven. Ook hiervoor hebben wij in 2020 een visie ontwikkeld en vastgesteld. Deze visie vormt de basis voor de vervanging van de applicaties in het Geo-domein.

Medio 2021 sluiten wij aan op het Digitaal Stelsel Omgevingsgwet (DSO) in het kader van de nieuwe Omgevingswet. Deze wet gaat in op 1 januari 2022.

In 2020 is onder begeleiding van de bureaus Haagse beek en LCT voor respectievelijk teaminrichting & functiewaardering en teamontwikkeling (soft skills) een ontwikkeling ingezet om de juridische dienstverlening binnen Lansingerland toekomstigbestendig te maken. De Quick Scan voor de juridische functie in de organisatie uit 2019 is meegenomen in deze ontwikkeling. Dit betekent onder meer aandacht voor juridische escalatie en control, grip op algemene juridische advisering en dienstverlening, beter inzicht en onderhoud van algehele en specifieke juridische kennis concern breed. Dit traject ronden we af in 2020.

Taken op het gebied van informatieveiligheid en privacy voeren we conform jaarplannen uit. De klachtencoördinator heeft activiteiten ter verbetering van de concern brede dienstverlening geïntensiveerd en dit zetten we in 2021 verder door.

Ambtelijk horen binnen de context van bezwaarprocedures is de afgelopen jaren met succes ingevoerd. In 2021 professionaliseren we de bezwaarprocedures verder door in te zetten op de door ontwikkeling van de standaarddocumentatie, met oog voor maatwerk waar nodig.

Juridische Zaken schrijft sinds 2019 één jaarverslag waarin alle aandachtsgebieden op een toegankelijke, eenduidige en aansprekende manier worden aangeboden. Deze lijn zetten we voor 2020 en 2021 door.

De publieke dienstverlening van de gemeente Lansingerland staat oog in oog met ingrijpende veranderingen. Naast het nieuwe werken is de toenemende digitalisering één van de belangrijkste andere veranderingen: deze daagt ons uit om onze dienstverlening anders in te richten en om de menselijke factor -die altijd nodig blijft- naar een hoger plan te tillen. Het face-to-face contact met klanten wordt minder, maar de complexiteit neemt toe. En dat vereist -meer dan ooit tevoren- hostmanship en vakmanschap. Het optimaliseren van de publieke dienstverlening kunnen we alleen bereiken wanneer de belofte die de gemeente Lansingerland doet richting haar inwoners ook werkelijk wordt waargemaakt door onze professionals. Hiervoor hebben we vakmanschap nodig, werken we samen met onze interne en externe partners, hebben we regelvrijheid en nemen we verantwoordelijkheid.

Een veranderende samenleving vereist een gemeentelijke organisatie die daarop inspeelt. Eén van onze speerpunten daarbij is een goede informatievoorziening en een goede informatiestructuur waardoor de gemeente Lansingerland de dienstverlening aan inwoners en bedrijven kan optimaliseren. Dit maakt flexibele dienstverlening mogelijk: inwoners kunnen digitaal veel zelf regelen, we zijn 24 uur per dag en 7 dagen in de week, vanaf elk gewenst apparaat en vanaf elke locatie bereikbaar. Maar niet iedere inwoner is zo digitaal ingesteld. Ook voor hen blijven we bereikbaar. Het gemeentehuis blijft open met een persoonlijke ontvangst en de balies blijven open. We richten ons dienstverleningsproces zo in dat de afhandeltijd zo kort mogelijk is en dat de inwoner áltijd bij ons terecht kan met vragen of opmerkingen. We denken van buiten naar binnen en zetten daarbij de inwoner en ondernemer centraal. De inwoner komt steeds meer centraal te staan en gemeenten krijgen veel meer en veel vaker een regisserende of faciliterende dan een uitvoerende rol. We werken aan het optimaliseren van de dienstverlening waarbij we luisteren naar wat de samenleving van Lansingerland van ons nodig heeft. Onze dienstverlening is digitaal waar mogelijk, persoonlijk waar nodig.

Op het gebied van inkoop hebben we als hoofddoelstellingen: blijven voldoen aan de rechtmatigheidseisen, inkopen tegen de meest optimale (integrale) prijs-kwaliteit verhouding en het optimaal functioneren van de inkoopfunctie in de organisatie.

In 2020 zijn we bezig met het herzien van de juridische inkoopfunctie. Waar we tot nu toe uitgaan van een decentraal gecoördineerd model, zijn we in gesprek met de de domeinen in hoeverre dit past bij de ondersteuning die zij op aanbestedingstrajecten nodig hebben. Op basis van deze evaluatie passen we in 2021 daar waar nodig het inkoop- en aanbestedingsmodel aan.

Communicatie verbindt de organisatie met de samenleving. De gemeente Lansingerland bouwt samen met inwoners, ondernemers en partners aan een krachtige samenleving. De focus van de organisatie ligt buiten het gemeentehuis. Ambtenaren helpen het bestuur van de gemeente met de ontwikkeling van de gemeenschap. Daarom staan zij midden in de samenleving, en niet daarbuiten. Ze kennen de samenleving, weten bij wie welke belangen en behoeften spelen en verbinden die aan bestuurlijke processen en besluitvorming door het college. Daarvoor brengen zij belangen bij elkaar en zorgen dat het bestuur goede besluiten neemt. De rol van de overheid verandert: steeds vaker spelen we een rol sámen met anderen. Dit maakt dat het belang van kwalitatieve verantwoording toeneemt: dat wat mensen vinden, zeggen, menen over dat wat de overheid in hun leven betekent. Hiervoor is nodig dat de gemeente op alle momenten in het beleidsproces in verbinding is met de samenleving. Communicatie helpt bij het maken van deze verbinding. Op basis van monitoring weten we wat er speelt in de samenleving en passen we onze communicatieaanpak aan. Onze middelen zijn afhankelijk van de doelgroep zowel offline als online. Met aandacht voor duidelijke taal.

De inwerkingtreding van de AVG, het rekenkameronderzoek, de diverse audits op informatiebeveiliging en onze ervaringen maken continu duidelijk dat informatiebeveiliging en privacy continu aandacht nodig hebben. Voor beide onderdelen hebben we, net als voor 2020, een jaarplan opgesteld.

Het informatiebeveiligingsplan 2021 baseerden we op uitkomsten van audits, trends en ontwikkelingen zoals meldingen en incidenten, het Cybersecurity Beeld Nederland, input vanuit de Informatiebeveiligingsdienst en onze eigen uitgevoerde analyses. In 2020 actualiseerden we ons beleid rondom informatiebeveiliging aan de hand van de Baseline Informatiebeveiliging Overheid. Met de implementatie van TOP-werken is het niveau van de technische kant van informatiebeveiliging stevig toegenomen. Onze systemen zorgen voor een eerste verdedigingslinie. Wel is het daarbij zaak om gedurende het jaar vinger aan de pols te houden of de genomen maatregelen ook werken en of informatie over (mogelijke) beveiligingsincidenten voldoende opvolging krijgen. In 2021 maken we deze slag en ronden we de implementatie van een ‘Governance’-tool voor informatiebeveiliging af. Doel is eind 2021 een zelfstandige P&C-cyclus (PDCA-cyclus) te realiseren rondom de informatiebeveiliging.

Ook in 2021 besteden we uitgebreid aandacht aan bewustwording van medewerkers. Dit pakken we in samenhang met privacy op. De huidige nieuwe manier van werken, waarbij men volledig of deels elders werkt, vereist dat medewerkers zich bewust zijn van de risico’s omtrent informatiebeveiliging en privacy.

In 2019 en 2020 voerden we voor de meest risicovolle processen Privacy Impact Assessments (PIA’s) uit (WMO, Jeugd en Veiligheid). Het opstellen van deze PIA’s leidt vervolgens tot organisatorische en technische maatregelen die we treffen om persoonsgegevens voldoende te beschermen. In 2021 toetsen we of deze maatregelen voldoende zijn getroffen.

Voor het jaarverslag van de FG 2019 inventariseerden we in 2020 in welke mate we momenteel voldoen aan de AVG. Hieruit komen nog diverse onderdelen naar voren waar het beter moet. Vooral op het vlak van het aantoonbaar en systematisch in control zijn op privacy (controles, vastlegging, verantwoording en rapportage). Deze analyse vormde de input voor het jaarplan 2021. Net als voor de informatiebeveiliging geldt dat we eind 2021 een zelfstandige P&C-cyclus realiseren rondom de Privacy/AVG-compliance.

Een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente een bestuurlijk én een financieel belang heeft. Van een financieel belang is sprake indien de gemeente risico loopt met aan deze partijen beschikbaar gestelde middelen of als de gemeente aangesproken kan worden als de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt. Van bestuurlijk belang is sprake als de gemeente zeggenschap heeft, vanwege vertegenwoordiging in het bestuur of vanwege het hebben van stemrecht. Als gemeente kunnen wij door toenemende uitbreiding en complexiteit niet al onze taken meer zelfstandig uitvoeren. Samenwerking met andere partners, waaronder andere overheden, kan dan een oplossing bieden. Iedere afzonderlijke situatie vraagt om een specifieke afweging en een politieke keuze.

De ‘Nota verbonden partijen 2016 – 2020’ (Corsa-nummer T16.02321) geeft een beeld van onze visie op en beleidsvoornemens voor verbonden partijen. De nota is aangevuld met een addendum (T17.01105) op het uitvoeringsdocument met de omschrijving van de rollen van de burgemeester, wethouders, en de afgevaardigde raadsleden. De nota geeft inzicht in het (wettelijk) kader en geeft het afwegingskader een handvat voor het toe- en uittreden bij verbonden partijen. De nota gaat ook in op de vertegenwoordiging in verbonden partijen. Daarnaast besteedt de nota aandacht aan de spelregels voor governance en het uitvoeren van risicomanagement met de bestaande (wettelijke) instrumenten van informatievoorziening en aanvullende mogelijkheden om bij te dragen aan de kaderstellende, toezichthoudende en controlerende rol van de raad. Eind 2020 krijgt de nota een update. Elk jaar bespreekt de raad in een speciale raadsvergadering de factsheets van verbonden partijen tegelijkertijd met de zienswijzen op de begrotingen van verbonden partijen. De factsheets zijn voorzien van een bestuurlijke en financiële risicoanalyse.

In onderstaand overzicht staat de meest essentiële financiële informatie van de verbonden partijen. In de latere tabellen staat per verbonden partij de informatie die op grond van artikel 15 van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) verplicht is inclusief bij welk programma uit de begroting het hoort en op welke wijze de verbonden partij bijdraagt aan de realisatie van de doelstelling van het programma. Daarnaast schrijft artikel 15 BBV voor dat de lijst van verbonden partijen, wordt onderverdeeld in:

1. gemeenschappelijke regelingen;

2. vennootschappen en coöperaties;

3. stichtingen en verenigingen;

4. overige verbonden partijen.

De uitgebreidere informatie per verbonden partij is in de zogenaamde factsheets opgenomen. Deze zijn 18 juni 2020 door de raad vastgesteld (T20.05773). Op de website van Lansingerland staat, conform artikel 27 van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr), het register Verbonden Partijen.

Eneco staat niet meer vermeld op de lijst met verbonden partijen. De gemeente Lansingerland heeft zich in 2017 bezonnen op het toekomstig aandeelhouderschap van Eneco Groep N.V. Daartoe is in 2017 een traject doorlopen, gezamenlijk met alle aandeelhouders van Eneco, om hier op een zorgvuldige wijze naar te kijken. In dit proces is de raad intensief betrokken. Uitkomst is dat Lansingerland constateert dat het aandeelhouderschap in Eneco niet noodzakelijk is om publieke belangen te realiseren of te borgen. Mede om die reden heeft Lansingerland op 31 oktober 2017 besloten om het aandelenbelang in Eneco af te bouwen. De verkoop van de aandelen in Eneco is in boekjaar 2020 gefinaliseerd. Vanaf de begroting 2021 is Eneco dus niet langer te kwalificeren als een verbonden partij. Verkoop van het aandelenbelang heeft onder meer een direct effect op de omvang van het jaarlijkse geprognotiseerde dividend van Eneco, welke is komen te vervallen.

Het Lansingerlands grondbeleid draagt bij aan de realisatie van onze ruimtelijke doelstellingen op het gebied van wonen, werken en recreëren. De nota Grondbeleid 2019-2022 geeft aan hoe wij het grondbeleid de komende jaren invullen. De nota stelt kaders en geeft richting, waarbij er ook ruimte is voor maatwerk indien de ruimtelijke opgave hierom vraagt. Het grond(prijs)beleid voor woningbouw is met name voor de categorieën sociaal en starters nader uitgewerkt, waarbij we niet alleen kwantitatief sturen op het te realiseren programma, maar ook kwalitatief. Dit geldt voor zowel onze eigen grondexploitaties als de private ontwikkelingen.

Lansingerland heeft meerdere gronden in bezit die ooit zijn aangekocht met het doel deze te ontwikkelen. De meest in het oog springende gronden zijn de gronden in het plangebied Wilderszijde. Deze ‘warme gronden’ zijn in 2020 opnieuw gewaardeerd in het kader van de jaarrekening 2019. In 2020 stelden we het Masterplan Wilderszijde vast en we werken op dit moment aan de vertaling hiervan naar een nieuw bestemmingsplan. Ook de gronden van Wilderszijde die al wel in ontwikkeling zijn, nemen we hierin mee. Vaststelling van de grondexploitatie voor het totale plangebied Wilderszijde is gepland in 2021. Daarnaast zijn er ook nog gronden gelegen in Bleiswijk. Deze gronden zijn gewaardeerd tegen de huidige bestemming.

Op 16 juli 2020 heeft de raad ingestemd met de Meerjaren Prognose Grondexploitatie (MPG) 2020. Het MPG 2020 vormt de basis voor deze Begroting 2021-2024. Voor een uitgebreide toelichting verwijzen wij dan ook naar het MPG 2020.

Het MPG en daarmee de jaarlijkse actualisatie van alle grondexploitaties is gekoppeld aan de jaarrekening. Daarnaast geven we in, of gelijktijdig met bestuurlijke besluitvorming van, de begroting inzicht in grote afwijkingen ten opzichte van het MPG en een globale doorkijk naar de eerstvolgende actualisatie.

In het MPG 2020 zijn de volgende grondexploitaties opgenomen:

Programma en planning

Woningbouw

Qua programma is er sprake van een mix van woningen in verschillende woningbouw categorieën en typologieën. Zowel het programma als de planning (fasering) worden regionaal afgestemd.

De categorieën sociaal en starterswoningen hebben nadrukkelijk onze aandacht. Doelstelling is het voorzien in voldoende woningbouw voor deze doelgroepen, op korte én lange termijn. Naast het realiseren van nieuwe woningen is het dus ook van belang dat deze woningen in de toekomst behouden blijven voor de doelgroep. Via de nota Grondbeleid sturen wij hierop.

In totaal gaan we uit van een gemiddelde oplevering van 400-500 woningen per jaar voor de komende 5 jaar. Dit betreft zowel de gemeentelijke grondexploitaties als de particuliere initiatieven.

Bedrijventerreinen

Binnen Lansingerland heeft de gemeente twee terreinen in eigen ontwikkeling: Oudeland en Leeuwenhoekweg. Daarnaast worden er nog twee terreinen ontwikkeld gezamenlijk met de gemeente Zoetermeer: Bleizo en Hoefweg. Elk terrein heeft zijn eigen kenmerken en de terreinen liggen verspreid over Lansingerland.

In het MPG 2020 gaan we uit van onderstaande uitgifteplanning:

Verwachte uitgifte bedrijfsterrein in hectare (ha)	2020	2021	2022	2023	2024
Oudeland	6,6	5,1	2,5	2,0	2,0
Leeuwenhoekweg	1,1	0,9	0,0	0,0	0,0
Bleizo	17,7	6,9	1,7	1,7	1,7
Hoefweg	1,3	1,7	1,7	2,4	2,4

Looptijd projecten

De looptijd verschilt per project. Daarbij is het goed om te motiveren, vooral voor projecten met een langere looptijd, waarom ervoor gekozen is deze als “gronden in exploitatie” te beschouwen. Ook de commissie BBV schrijft dit voor in haar Notitie Grondbeleid in begroting en jaarverslaggeving (juli 2019). Lansingerland kent op dit moment een grondexploitatie met een looptijd langer dan 10 jaar: Oudeland. De grondexploitatie Oudeland heeft op dit moment een looptijd tot en met 31-12-2036 en overschrijdt daarmee de richttermijn van 10 jaar. Om de risico’s van de (lange termijn) ontwikkeling van Oudeland te beheersen heeft de gemeente beheersmaatregelen getroffen.

Prijzen

De wijze waarop de gemeente haar gronden verkoopt is neergelegd in de Nota Grondbeleid 2019-2022. Jaarlijks stellen we in de Kaderbrief Grondprijzen, voor een aantal categorieën, een vaste grondprijs vast voor onze gemeente. De grondprijzen in de grondexploitaties sluiten aan op de Kaderbrief Grondprijzen en de Nota Grondbeleid 2019-2022.

Parameters

Jaarlijks worden de te hanteren parameters voor de rente, kosten- en opbrengstenstijging vastgesteld, zie onderstaande tabel.

	MPG 2020
	2020	2021	2022 t/m 2029	vanaf 2030*
Prijsontwikkeling kosten
Kosten	3,00%	2,00%	2,00%	2,00%
Prijsontwikkeling grondopbrengsten
Woningbouw	2,00%	1,00%	1,00%	0,00%
Bedrijventerreinen	2,00%	1,00%	1,00%	0,00%
Lopende contracten	conform overeenkomsten	conform overeenkomsten	conform overeenkomsten	0,00%
Rente**	1,70%	1,70%	1,70%	1,70%
Disconteringsvoet	2,00%	2,00%	2,00%	2,00%
* Conform het BBV mogen we de opbrengsten na een termijn van 10 jaar niet meer indexeren. Dit is op dit moment enkel van toepassing op de grondexploitatie Oudeland. ** De werkelijke rente die aan de grondexploitaties wordt doorbelast is gebaseerd op de daadwerkelijk betaalde rente over de lopende leningenportefeuille van de gemeente. Dit percentage kan afwijken van het voorcalculatorisch berekende percentage.

Plankosten

Jaarlijks herzien we bij de actualisatie ook de plankosten voor de resterende looptijd van een project. Daarbij maken we een inschatting van de tijdsbesteding in uren op basis van cijfers uit het verleden en verwachtingen voor de toekomst. Daarnaast ramen we kosten voor concrete producten die vallen onder de post planontwikkelingskosten, zoals bijvoorbeeld bestemmingsplannen en onderzoekskosten.

Uitgangspunt voor de raming van de interne uren zijn de uurtarieven zoals vastgesteld bij de Begroting 2020-2023.

Resultaten

Het MPG 2020 kent het volgende resultaat:

			Bedragen x € 1.000.000
	A= Actualisatie 2019	B= MPG 2020 / JR 2019	C= Verschil B t.o.v. A
prijspeil	1-1-2019	1-1-2020
Totaal negatieve grexen op NCW	-32,38	-38,06	-5,69
Totaal positieve grexen op NCW	19,63	23,54	3,91
Totaal op NCW	-12,75	-23,04	-1,78

Voor het totaal te verwachten negatieve resultaat van circa € 38,06 miljoen is een verliesvoorziening gevormd. Voor een toelichting op de resultaten per grondexploitatie verwijzen we naar het MPG 2020.

Tussentijdse winstnemingen

Het BBV schrijft een tussentijdse winstneming voor bij winstgevende projecten, naar rato van de voortgang. De regelgeving omtrent deze tussentijdse winstneming is in 2019 herschreven en verduidelijkt. De tussentijdse winst uitname zoals wij dit toepassen is hierdoor gewijzigd. In voorgaande jaren namen wij het resultaat op netto contante waarde als basis voor de winstberekening. Op grond van de herziene notitie dient dit te geschieden tegen het resultaat op Eindwaarde (het beoogde resultaat bij het afsluiten van het project inclusief prijsstijgingen en rente). Deze methodiek van de winstbepaling wordt landelijk toegepast en wij sluiten hierop aan.

Voor het tussentijds winstnemen gelden drie voorwaarden:

• Het resultaat op de grondexploitatie kan betrouwbaar worden ingeschat; én
• De grond (of het deelperceel) moet zijn verkocht; én
• De kosten zijn gerealiseerd (winst wordt naar rato van de realisatie gerealiseerd).

De hoogte van de tussentijdse winstneming bepalen we jaarlijks per project op basis van het zogenaamde percentage of completion (POC) en de geactualiseerde grondexploitaties. Eventuele project specifieke risico’s (onzekerheden) mogen hierop in mindering worden gebracht. De hoogte van de tussentijdse winstneming bepalen we jaarlijks opnieuw en verrekenen we met eerder genomen winsten. Het kan hierbij ook voorkomen dat op basis van de geactualiseerde grondexploitaties een deel van de eerder genomen tussentijdse winst wordt teruggeboekt.

Op basis van bovenstaande namen we bij de jaarrekening 2019 in totaal ca. € 9,34 mln. aan tussentijdse winst. Dit bedrag komt bovenop de in 2017 en 2018 genomen tussentijdse winst van € 5,39 mln. voor Scholen Boterdorp, Rodenrijse Zoom, Parkzoom en Oudeland. In onderstaande tabel is de winstneming per grondexploitaties weergegeven:

			Bedragen x € 1.000.000
Project	Reeds genomen winst t/m 2018	Genomen winst jaarrekening 2019	Totaal tussentijdse winstneming
Oudeland	€ 3,33	€ 7,07	€ 10,40
Rodenrijse Zoom	€ 0,74	€ 0,16	€ 0,90
Parkzoom	€ 0,79	€ 2,07	€ 2,87
Scholen Boterdorp	€ 0,52	€ 0,04	€ 0,56
TOTAAL	€ 5,39	€ 9,34	€ 14,73

De grondexploitatie Meerpolder kent na de herziening 2020 ook een positief resultaat. Het risicoprofiel van dit project schatten we echter hoger dan het berekende positieve resultaat en derhalve namen we geen tussentijdse winst in de jaarrekening 2019.

Risico’s

Ondanks dat we de ramingen binnen de grondexploitaties met de grootst mogelijke zorgvuldigheid opstellen, blijven er risico’s bestaan. Niemand kan de toekomst voorspellen en de berekeningen zijn gebaseerd op aannames en uitgangspunten, die in de praktijk zowel positief als negatief kunnen uitvallen. De belangrijkste risico’s die samenhangen met de grondexploitaties hebben betrekking op de planning, de prijs en het programma. Voor de komende vier jaar (2021 t/m 2024) zijn de opbrengsten geraamd op een totaal van ruim € 127,6 miljoen, gemiddeld zo’n € 31,9 miljoen per jaar. Het college stuurt dan ook actief op de realisatie van deze opbrengsten. Gezien deze risico's en de impact dat dit kan hebben op de realisatie van de winsten in de grondexploitaties begroten wij geen winst in de begroting 2021-2024.

Bij de actualisatie van de grondexploitaties actualiseren wij ook de risicoprofielen. Op totaalniveau is het risicoprofiel gekoppeld aan de benodigde weerstandscapaciteit, zie paragraaf Weerstandscapaciteit. In onderstaande tabel worden de risicoprofielen per project weergegeven.

Risicoprofielen	2020
Parkzoom	Laag
Wilderszijde	Midden
Leeuwenhoekweg	Laag
Scholen Boterdorp	Laag
Meerpolder	Laag
Berkel Centrum	Midden
Westpolder	Hoog
Oudeland	Hoog
Rodenrijse Zoom	Laag
RvR Groenzoom	Laag
Landscheidingspark Horeca	Laag
Bleizo	Hoog
Hoefweg	Hoog
Wilderszijde (MVA)	Hoog

Op totaalniveau is het risicoprofiel gekoppeld aan de benodigde weerstandscapaciteit, zie paragraaf Weerstandscapaciteit. Voor een gedetailleerder overzicht van de risico’s per project wordt verwezen naar het MPG 2020.

De meeste grondexploitaties lopen volgens planning en kennen op dit moment geen grote afwijkingen ten opzichte van het MPG 2020. Voor een aantal grondexploitaties zal, voor zover wij nu in kunnen schatten, een verschuiving plaatsvinden van zowel kosten als opbrengsten naar achteren in de tijd. Het gaat om circa € 2,0 miljoen aan de kostenkant en € 850.000,- aan de opbrengstenkant. Nominaal heeft dit geen effect op de grondexploitaties. Financieel worden de bijstellingen pas verwerkt als deze voldoende zeker zijn. Dit beoordelen wij bij de actualisatie eind dit jaar (MPG 2021 / Jaarrekening 2021). Het MPG 2021 wordt na vaststelling verwerkt in de begroting.

Ontwikkelingen

Ten tijde van het opstellen van de MPG 2020 was er nog geen sprake van Corona en zijn de mogelijke financiële effecten van deze pandemie niet in het MPG meegenomen. Om te bepalen wat de mogelijke toekomstige effecten zijn van Corona is het belangrijk om te kijken naar de (gronduitgifte) categorieën binnen de gemeentelijke grondexploitaties:

1. Woningen:
• Vrije sector koopwoningen: de vraag naar woningen blijft, ondanks Corona en de voorziene economische crisis, hoog. Dit zien wij terug in onder andere Meerpolder waarbij voor 3 vrije kavels 65 gegadigden waren, maar ook bij plan Buyten (Wilderszijde) waarbij de eerste fase van de verkoop van de woningen zeer voorspoedig verloopt. Een (afzet)risico voor koopwoningen zien wij door de krappe woningmarkt tot op heden nog niet terug.
• Voor sociale huurwoningen geldt dat 3B Wonen (prefferred supplier) voldoende investeringsmogelijkheden heeft om de grote bouwplannen zoals Wilderszijde te financieren. De corporatie heeft de (financiële) mogelijkheden en wil graag nieuwe woningen realiseren.
• Bij vrije sector huurwoningen is een mogelijk risico op vertraging te verwachten. De bereidheid van investeerders om in deze categorie op middellange termijn te investeren kan mogelijk als gevolg van de crisis afnemen.
• Als gevolg van Corona kan minder efficiënt gewerkt worden (1,5 meter) en lopen/liepen sommige (buitenlandse) leveranties vertraging op. Vooralsnog zijn de effecten hiervan nog niet zichtbaar, maar dit kan een mogelijk langere bouwtijd tot gevolg hebben.

2. Bedrijventerreinen:
• De te verkopen/leveren gronden op bedrijventerrein Leeuwenhoekweg zijn beperkt en daarmee ook het gemeentelijk (Corona) risico.
• Voor Oudeland geldt dat er nog altijd nieuwe interesse wordt getoond in de aankoop van bouwkavels. Corona geeft ondernemers onder andere (nieuwe) inzichten in het op orde hebben van lokale (in plaats van internationale) voorraden waarvoor grotere opslagcapaciteiten op grotere bouwkavels nodig is. Oudeland biedt deze mogelijkheden en dit heeft tot op heden tot interesse geleid maar nog niet tot daadwerkelijk nieuwe ondertekende contracten.

3. Voorzieningen:
Voor de projecten waar wij voorzieningen gaan realiseren (Berkel Centrum en Landscheidingspark Horeca (Happy Italy)) hebben wij contracten gesloten met ontwikkelaars. Voor Berkel Centrum geldt dat pas gestart moet worden met de bouw op het moment dat 70% procent is verkocht/verhuurd. Daarmee voorkomen we dat we bouwen voor leegstand.

Lansingerland groeit naar maximaal 75.000 inwoners in 2030 en daarbij hoort ook een passend voorzieningenniveau. Hoewel investeerders in deze sector op korte termijn (als gevolg van Corona) wellicht wat terughoudend zullen zijn, is de verwachting dat op de lange termijn de beoogde ontwikkeling passend is bij de toekomstige omvang van de gemeente. De projectontwikkelaar ziet potentiële beleggers in de winkelpanden afhaken en overweegt nu zelf (risicodragend) de grond van de gemeente af te nemen en met de bouw te starten.

Belangrijkste verschuivingen en verschillen per project
Let op: de genoemde bedragen zijn indicatief en op nominale waarde. Dit betekent dat er nog geen rekening gehouden is met de effecten van rente en indexering.

Berkel centrum:
Verschuiving van uitgaven € 2,0 mln. van 2020 naar 2021 (per saldo geen effect).
• De onzekerheid in de (beleggers)markt zorgt ervoor dat de projectontwikkelaar tot op heden nog onvoldoende afnemers heeft gevonden voor de winkelpanden. De ontwikkelaar onderzoekt of hij de gemeentelijke gronden op eigen risico kan afnemen en met de bouw van de eerste bouwblokken kan starten. We gaan nog steeds uit van de verkoop van de grond in 2020.
• Het niet vinden van een belegger voor de winkelpanden zorgt ervoor dat de beoogde planning van het bouw- en woonrijp maken uitloopt. De door de gemeente uit te voeren werkzaamheden stemmen we nauw af op de planning van de ontwikkelaar. Hiermee voorkomen we het risico op onnodige investeringen.
• Bij het intreden van de intelligente lockdown is, in overleg met de winkeliers/horeca, besloten de werkzaamheden aan het Westerwater uit te stellen naar 2021. De mogelijke overlast als gevolg van de werkzaamheden en de eventuele gevolgen voor de klandizie kan voor ondernemers een extra risico zijn. De sector is door Corona hard getroffen en aanvullende risico’s zijn daarom niet wenselijk. De werkzaamheden aan de Oudelandselaan worden wel in 2020 uitgevoerd.

Parkzoom:
Verschuiving circa € 130.000,- aan kosten van 2021 naar 2020 (per saldo geen effect).
• Eerdere kosten doordat werkzaamheden woonrijpmaken eerder worden uitgevoerd.

Meerpolder:
Aanpassing woningprogramma (geen effect).
• Het woningprogramma bij project 71 wordt aangepast van vrije sector huurwoningen naar sociale woningbouw. Hierdoor nemen de grondopbrengsten af. Hier was echter al rekening mee gehouden door middel van een risicoreservering waardoor de aanpassing geen effect heeft op het resultaat.

Risico’s en kansen

Gezien de effecten van Corona nog onvoldoende zeker zijn worden deze effecten nog niet cijfermatig verwerkt. We volgen de ontwikkelingen nauwlettend en voeren aanpassingen door wanneer hiervoor voldoende informatie voorhanden is. We houden dit met verhoogde frequentie in de gaten en komen hier indien we substantiële wijzigingen zien op terug.

Door het sluiten van grondverkoopovereenkomsten en een meer concrete inschatting van de nog te maken kosten nemen de risico’s van de grondexploitaties (verder) af. De financiële consequenties van vertraging in de bouw liggen in de meeste gevallen bij de ontwikkelaar: contractueel is vaak een rentevergoeding afgesproken indien later wordt afgenomen. Ook verwachten we dat bij het sluiten van nieuwe grondverkoopovereenkomsten nog in de grondexploitaties opgenomen risicoreserveringen verder vrijvallen.

Jaarschijf 2020

Er is op hoofdlijnen gekeken naar (verwachte) afwijkingen tussen de begroting van de jaarschijf 2020, de gerealiseerde kosten tot nu toe en een prognose van de nog te maken kosten. Hierbij voorzien wij een aantal afwijkingen voor zowel de kosten als de opbrengsten.

Belangrijk is dat niet alle afwijkingen een financieel voor- of nadeel zijn. In veel gevallen betreft het een verschuiving tussen jaren en is het financiële effect op het resultaat van de grondexploitatie hiervan beperkt. Onderstaand een samenvatting op MPG-niveau (per hoofdkostensoort).