Voor u ligt de eerste meerjarenbegroting van het nieuwe gemeentebestuur, ons college en uw raad. De opgaven waar onze gemeente voor staan zijn uitdagend. De afgelopen jaren werkten college en Raad samen aan de toekomstperspectieven voor Lansingerland. Mede op basis van deze toekomstperspectieven en de accenten en keuzes die de coalitie daarbij maakte sloten de coalitiepartijen WIJ Lansingerland, Leefbaar3B, D66 en de ChristenUnie een coalitieakkoord met als titel: ‘Samen verantwoord verder’ . Naast het bestendigen van een aantal belangrijke ontwikkelingen die al in gang waren gezet bevat het coalitieakkoord de koers voor de komende jaren, onder andere gericht op het realiseren van de toekomstperspectieven. Een belangrijk uitgangspunt van het akkoord is dat college en Raad samen besturen met de inwoners en met ‘respect’ voor elkaars rol. We zijn gestart met een nieuwe samenwerking waar transparantie in het proces en in de afwegingen die wij maken, voorop staan. In dat kader is informatie die nodig is om tot een vastgestelde begroting te komen tijdig en breed gedeeld. Zo zijn alle bouwstenen voor de begroting (indicatieve taakstellingen) met de voltallige Raad gedeeld. Zo kan de Raad, waar zij dit nodig vindt, aanpassingen in de door het college voorgestelde begroting doorvoeren binnen het uitgangspunt dat de begroting voor 2023 structureel sluitend moet zijn.
De begroting 2023-2026 kwam tot stand in een turbulente tijd. Nadat we langzaam uit de Corona crisis kwamen diende zich de oorlog in Oekraïne aan met in het verlengde daarvan een energiecrisis en hoge inflatie. Deze ontwikkelingen hebben maatschappelijke gevolgen waarbij een beroep plaatsvindt op de wendbaarheid van de gemeentelijke organisatie en de lokale gemeenschap. Zo organiseren we, samen met diverse particuliere initiatiefnemers, opvang voor ontheemde Oekraïners en zorgen we ervoor dat de energiecompensatie terecht komt bij de doelgroep die dit zo nodig heeft. Naast maatschappelijke impact zorgen deze ontwikkelingen ook voor ‘grilligheid’ in de begroting, de cijfers bewegen continu. De aanpassing van de verdeelsystematiek van het gemeentefonds verhevigd dit effect nog eens. Zeker voor een groeigemeente als Lansingerland. Het effect van individuele maatstaven op de einduitkomst van de Algemene Uitkering wordt groter en daarmee de invloed van afwijkingen van groeiprognoses ook, zowel in negatieve als positieve zin. Voor het sociaal domein kunnen we, door bijvoorbeeld data te analyseren, steeds realistischer begroten en houden we grip op de financiën.
De uiteindelijke impact van de herverdeling van het gemeentefonds verraste het college, deze was veel minder negatief dan wij konden voorzien op basis van de gegevens uit de Maartbrief van het Rijk waarop de Kadernota 2023 was gebaseerd en waarbij het college met de Raad afsprak een pakket aan maatregelen voor te bereiden. Deze meevaller gaf het college de mogelijkheid een gebalanceerde begroting 2023-2026 op te stellen waarbij voorstellen zijn opgenomen om de eerste stappen te zetten voor de beleidsvoornemens uit het coalitieakkoord, de ambtelijke capaciteit structureel op orde te brengen (dit in lijn met de toezeggingen uit de vorige begroting), het sociaal domein te ontzien bij de ombuigingen en daarnaast ook rekening te houden met alsnog mogelijke tegenvallers in de Algemene Uitkering.
We beginnen de begroting met een verdere toelichting op het hiervoor geschetste algemene beeld van de gemeentelijke financiën voor de komende jaren en lichten daarna uitgebreider toe hoe we van Kadernota 2023 tot de begroting 2023-2026 zijn gekomen. Zoals gebruikelijk volgt daarna de informatie per programma en de verplichte paragrafen.
Algemeen begrotingsbeeld 2023-2026
De omstandigheden waarin Lansingerland zich bevindt -overigens net als alle gemeenten in Nederland- zijn zeer veranderlijk en ongewis. We komen uit een crisissituatie veroorzaakt door Corona maar we blijven geconfronteerd met meerdere nieuwe en vooral zorgwekkende ontwikkelingen. Eerst de oorlog in Oekraïne die nu ook direct invloed heeft op onze eigen gemeente vanwege de kortlopende maar ook langdurige opvang van ontheemden. Dan de mede door de oorlog veroorzaakte schaarste aan gas leidt tot snel oplopende energiekosten. Ook de toenemende, méér dan forse, inflatie en het bestuurlijke rumoer landelijk rond de klimaatdoelstellingen gaan onvermijdelijk invloed hebben op de context waar wij als nieuw gemeentebestuur in moeten opereren. Deze ontwikkeling komen op ons af zonder dat we daar eigenlijk goed op kunnen anticiperen. Dat vraagt soms improvisatie maar vooral wendbaarheid. Niet langs de kant blijven staan en afwachten, maar optreden waar dat kan. En dat doen we dan ook bijvoorbeeld bij het traject Langlopende opvang Oekraïners (LOO). Waar het om gaat is dat we de factoren die wij wel zelf in de hand hebben dan goed moeten organiseren.
Ook in deze tijd wil het college juist ook nieuwe beleidsvoornemens uitvoeren die positief zijn voor onze burgers, bedrijven en (maatschappelijke) organisaties. Daar kunnen we aan de knoppen zitten. We gaan de burgerparticipatie versterken, de veiligheid op straat vergroten door de inzet van extra boa’s en voor ouderen een ontmoetingsplek in elke kern faciliteren. We onderzoeken de al langer bestaande wens van gratis OV voor ouderen en denken dat in 2024 te realiseren. Een goede en vriendelijke dienstverlening staat hoog in ons vaandel: met een mobiel servicepunt gaan we het nog gemakkelijker maken voor onze burgers en bedrijven. De herinrichting van station Rodenrijs krijgt al zijn beslag maar we zorgen nu ook voor een bewaakte fietsenstalling. Wij vinden het belangrijk dat bij het integraal beheerplan in de openbare ruimte ook ingezet wordt op verduurzaming. Een aantal plannen kunnen we incidenteel dekken zoals een investeringsfonds voor duurzaamheid om de energietransitie te versnellen. Dat gaan we extra doen naast de landelijke initiatieven. We gaan particulieren helpen met faciliteiten om de elektrische auto te kunnen opladen. Wij hebben ook ambities om de woningbouw te versnellen, met name flexwoningen en seniorenwoningen. Dat vergt vooralsnog alleen aanpassingen van de interne processen, en we denken dat binnen de bestaande uitvoeringsbudgetten waar te maken. Onze ambities om in Lansingerland energieneutrale en gezonde scholen te realiseren zijn verwerkt in de lopende investeringen in het MIP.
De ideeën voor de nieuwe beleidsvoornemens komen voort uit de coalitiebesprekingen; nu hebben we de haalbaarheid in de uitvoering en de daarvoor benodigde financiële middelen, structureel en waar mogelijk incidenteel, in de begroting opgenomen.
Parallel aan de begroting wil het college een collegewerkprogramma presenteren waarin onze ambities inhoudelijk en meer gedetailleerd zijn opgenomen; dat gaat verder dan alleen de nieuwe beleidsvoornemens.
Door de elkaar snel opeenvolgende ontwikkelingen en de vaak gefragmenteerde externe informatie die pas laat tot onze beschikking komt, neemt de grilligheid in de ramingen alleen maar toe. Dat brengt risico’s met zich mee. Waar dat relevant is anticiperen wij hierop middels voorzichtige inschattingen, bijvoorbeeld bij de algemene uitkering (Meicirculaire) of dividenden (Stedin). Voorzienbare risico’s zien wij bij de ambtelijke uitvoeringscapaciteit. Lansingerland groeit gestaag. Willen wij onze ambities en de voorzieningen voor en de dienstverlening aan onze burgers, bedrijven en (maatschappelijke) instellingen blijvend kunnen blijven waarborgen, zijn aanpassingen noodzakelijk. Om de bestaande niveaus waar te kunnen blijven maken, willen wij de gemeentelijke organisatie laten meegroeien met het inwonersaantal. Wij stellen in deze begroting voor om het structurele personeelsbudget te baseren op 7,5 fte per 1.000 inwoners. Komende maanden wordt de strategische personeelsplanning binnen deze financiële randvoorwaarde uitgewerkt. Dat vergt ook een incidentele impuls voor ontwikkelkosten en een traineeprogramma. De CAO voor gemeenteambtenaren loopt aan het einde van 2022 af. De recent toegenomen inflatie zal onvermijdelijk leiden tot looneisen. De gemeenten worden aan de onderhandelingstafel vertegenwoordigd door de VNG. Bij de kaderbrief gingen wij nog uit van een loonstijging van 2% in 2023; inmiddels zetten we in op 3% met daarbij de opmerking dat op dit moment er vanuit de VNG nog geen indicaties zijn gegeven.
De autonome ontwikkelingen manifesteren zich ook aan de inkomsten kant. Vergeleken met de inzichten bij de kadernota hebben we nu de beschikking over meevallende opbrengsten. Dat geldt allereerst voor de positieve effecten van de Meicirculaire. De ingrijpende stelselwijziging in de verdeling van het Gemeentefonds die in 2023 manifest wordt, de herijking, betekende voor Lansingerland op grond van de informatie van maart jl. forse neerwaartse bijstelling van de algemene uitkering; Lansingerland is een ‘nadeelgemeente’. Op die informatie hebben wij de kadernota gebaseerd. De berekening van het maximum aan korting in 2023 (€ 7,50 per inwoner, oplopend naar € 22,50 in 2024 en € 37,50 in 2025 en verder) zoals die bekend gemaakt is in de Meicirculaire 2022 liet echter een aanzienlijk positieve beeld zien dat wij niet geheel hebben kunnen verifiëren. Wij verwachten dat het Rijk andere bevolkingsaantallen heeft gebruikt dan de prognoses die wij zelf hebben gehanteerd. Daarnaast is er nu meer duidelijkheid over de compenserende budgetten voor jeugdzorg (die pakken minder voordelig uit dan onze eerdere ramingen) en het accres blijkt in de Meicirculaire toch groter te zijn dan wij hebben kunnen inschatten op de informatie uit de eerder genoemde Maartbrief. Per saldo is de structurele bruto bijstelling in 2023 circa € 3,6 miljoen. Toch is bij de nieuwe ramingen voorzichtigheid geboden en hebben wij gekozen om daarvan € 2,4 miljoen in te zetten als financiële dekking voor onze ambities en de noodzakelijke aanpassingen.
Met de kennis van nu blijken, ten opzichte van de kadernota, onze eigen inkomsten positiever uit te pakken, met name de OZB (areaalontwikkeling en doorrekening van de indexatie) van circa € 280.000 en legesopbrengsten (€ 155.000). We zetten de lijn voort om de tarieven van de OZB niet-woningen op het niveau van het landelijk gemiddelde te brengen; aangezien landelijk de WOZ-waarden aanzienlijk zijn gestegen, biedt dat ons extra ruimte bij de OZB niet-woningen opbrengsten van circa € 1,1 miljoen. Voorzichtig stellen wij de ramingen van het dividend positief bij met € 390.000 in 2023 op grond van de berichtgeving dat Stedin in 2023 meer winst zal gaan maken. Gezien de recente ontwikkelingen in de gasprijzen is die voorzichtigheid wel noodzakelijk.
Bij de integrale afweging hebben wij gekozen om ook een aantal uitgewerkte maatregelen uit het pakket van indicatieve taakstellingen als dekking in te zetten. Bij de coalitieafspraken was namelijk de opdracht uitgezet om op voorhand al maatregelen voor te bereiden om –als daar een noodzaak voor was- de begroting in 2023 structureel te kunnen sluiten. Voor meer dan € 3 miljoen zijn er aan maatregelen uitgewerkt die echter wel verschillen in de mogelijkheid van snelle uitvoering of technische of juridische haalbaarheid. Rekening houdend met óók de mate waarin een maatregel impact zou hebben op onze bewoners, bedrijven of (maatschappelijke) instellingen, heeft het college de maatregelen ingedeeld naar drie categorieën. Zoals is toegezegd is deze informatie met uw raad gedeeld. Het college acht het verantwoordelijk en ook uitlegbaar om de maatregelen in de categorie ‘groen’, waarbij de mate van uitvoerbaarheid, zowel technisch als juridisch, groot is en de impact beperkt blijft, in te zetten als dekking, die optelt tot circa € 1,1 miljoen in 2023 en in latere jaren tot € 1,0 miljoen. Op deze manier kan het college voor 2023 een begroting presenteren met een overschot van € 158.000. Voor latere jaren zijn er oplopende tekorten die wij incidenteel ten laste van de algemene reserve brengen.
