Paragrafen

Inleiding

Deze paragraaf geeft inzicht in de belastingen, heffingen en leges die de gemeente Lansingerland heft. De paragraaf toont de tariefontwikkeling, de opbrengsten en de lokale lastendruk. De lokale heffingen is een belangrijke bron van inkomsten voor de gemeente.
We onderscheiden twee soorten heffingen: heffingen waarvan de besteding gebonden is (zoals de rioolheffing en de afvalstoffenheffing) en de gemeentelijke heffingen die als algemene dekkingsmiddel ingezet mag worden waarvan de besteding niet van te voren is bestemd (zoals de onroerende zaakbelasting en de hondenbelasting).
De gemeente Lansingerland kent de volgende belastingen en rechten:
1. Onroerende zaakbelasting (OZB);
2. Afvalstoffenheffing;
3. Rioolheffing;
4. Lijkbezorgingsrechten;
5. Leges burgerzaken;
6. Leges bouw;
7. Hondenbelasting;
8. Marktgelden;
9. Precariobelasting.

In onderstaand overzicht staan de opbrengst aan lokale heffingen van de belangrijkste heffingen in zowel 2018 en 2019.

Het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) publiceert ieder jaar de zogeheten “Atlas van de lokale lasten”. Onderdeel van deze atlas is een tarievenoverzicht. Het overzicht 2019 is hieronder opgenomen, aangevuld met de gegevens van Lansingerland:

De bovenstaande tabel laat zien dat de door gemeente Lansingerland gehanteerde tarieven boven het landelijk gemiddelde zitten. In 2017 was de afwijking 21% hoger ten opzichte van het gemiddelde, in 2018 was de afwijking 10% hoger en in 2019 is dit 5%.

In de Atlas van de lokale lasten wordt inzicht gegeven in de gemeentelijke woonlasten. Daarbij wordt het gemiddelde bedrag berekend dat een meerpersoonshuishouden op basis van de gemiddelde WOZ waarde van een eigen woning in de betreffende gemeente betaalt aan OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing. In de ons omringende gemeenten hebben de gemiddelde woonlasten voor meerpersoonshuishoudens zich als volgt ontwikkeld.

De woonlasten 2017 bedragen landelijk gemiddeld € 740. In Lansingerland, Pijnacker-Nootdorp en Zuidplas zijn de lokale lasten gedaald ten opzichte van 2018. In de overige omringende gemeenten zijn deze lasten juist gestegen.

Er zijn twee soorten OZB: de eigenarenbelasting en de gebruikersbelasting. Voor woningen bestaat er alleen een eigenarenbelasting. Voor niet-woningen (onder andere bedrijfspanden, maatschappelijke voorzieningen zoals scholen en zwembaden, maar ook bouwgronden) bestaat er zowel een eigenaren- als een gebruikersbelasting. Jaarlijks bepaalt de gemeente de waarde van de onroerende zaak, de zogeheten WOZ-waarde.

Lansingerland kent een tariefdifferentiatie voor woningen en niet-woningen. Een dergelijke tariefs-differentiatie tussen woningen en niet-woningen wordt in vrijwel heel het land toegepast.

Het OZB-tarief wordt berekend naar een percentage van de WOZ-waarde. Het verloop van de OZB-tarieven over de afgelopen jaren ziet er als volgt uit:

De begrote OZB-opbrengsten zijn - op grond van de uitgangspunten in Kadernota 2018 – met 3% verlaagd. De tarieven zijn hierbij gecorrigeerd voor de verwachte waardeontwikkeling.

Uitvoering

SVHW te Klaaswaal voert per 1 januari 2013 de Wet WOZ en de heffing en inning van gemeentelijke belastingen uit voor onze gemeente.

Waarderingskamer

De Waarderingskamer (WAKA) heeft de uitvoering van de WOZ voor 2019 binnen het voorzieningengebied van SVHW beoordeeld als “goed”. Dit algemeen oordeel wordt afgegeven aan een organisatie die WOZ-taxaties van goede kwaliteit levert en daarnaast op alle onderdelen van het WOZ-werkproces voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Het SVHW heeft ook voldoende maatregelen getroffen voor adequate aansturing en kwaliteitsbeheersing van de werkzaamheden. Zie hiervoor ook de website van de Waarderingskamer: https://www.waarderingskamer.nl/nc/alle-beoordelingen/gemeentepagina/lansingerland/

Bezwaarschriften

Het aantal ingediende bezwaarschriften is 25,1% gestegen ten opzichte van 2018. Ook blijft het aantal ingediende bezwaren door No-cure-no-pay bureaus bij woningen stijgen.

De gemeente Lansingerland kent voor de afvalstoffenheffing een tarief voor éénpersoonshuishoudens en een tarief voor meerpersoonshuishoudens.

In 2018 besloot de gemeenteraad de egalisatiereserve afval op te heffen. Dit kwam als een eenmalige verlaging van de afvalstoffenheffing 2019 terug naar de inwoners.

Het verloop van de tarieven over de afgelopen jaren is als volgt:

In 2018 besloot de gemeenteraad de egalisatiereserve afval op te heffen. Het resultaat op afval van na dit besluit, heeft invloed op het programma en hiermee ook het jaarrekeningresultaat
In 2019 is een eenmalige korting van € 1.235.000 toegepast. Er is € 220.000 minder aan baten afvalstoffenheffing gerealiseerd en € 80.000 meer aan kosten gemaakt.

Eind 2015 is het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) voor de planperiode 2015-2020 voor Lansingerland vastgesteld. Het uitgangspunt bij de rioolheffing is, op grond van het vastgestelde GRP, dat de kosten voor de rioleringsvoorzieningen voor 100% worden gedekt uit de rioolheffing. Als heffingsgrondslag wordt een vast bedrag per 500 m³ waterverbruik aangehouden, met een maximum van 10.000 m³.

In het GRP 2015-2020 is ervan uitgegaan dat:

• De rioolheffing per (equivalente) heffingseenheid een vastgestelde 1,7% indexatie, naast de eventuele index voor inflatie kent;
• De rioolheffing maximaal kostendekkend mag zijn: de geraamde opbrengsten (in de beschouwde periode) mogen de geraamde lasten niet overstijgen (Gemeentewet artikel 229b);
• Reserveren voor toekomstige vervangingsinvesteringen - door dotaties aan de (spaar)voorziening – is toegestaan;
• Reserveren enkel voor uitbreiding van het voorzieningenniveau niet is toegestaan;
• De opbrengsten van de rioolheffing niet voor andere doeleinden dan voor het gemeentelijk rioolstelsel (inclusief grond- en hemelwatervoorzieningen) mogen worden aangewend ofwel een relatie hebben met de verbrede watertaken.

Het GRP wordt periodiek geëvalueerd om te bewaken dat de kostendekkendheid van de rioolheffing gehandhaafd blijft.

Doordat er minder opbrengsten aan rioolrechten zijn en meer kosten aan het onderhoud zijn geweest, is de dotatie in de voorziening € 866.000 lager dan begroot. Hogere lasten zijn het gevolg van o.a. een inhaalslag op onderhoud, inspecties gemalen en de herrekening van de omslagrente.

De gemeente Lansingerland heeft het gebruik van de gemeentelijke begraafplaatsen vastgelegd in een beheerverordening. De vigerende beheerverordening van de gemeente Lansingerland dateert uit 2009.
De lijkbezorgingsrechten zijn per 1 januari 2018 niet aangepast. Zie tabel 3.1.1 voor de begrote en gerealiseerde bedragen in 2018 en 2019.

De bouwlegesinkomsten bedragen minder dan in 2018, maar zijn conform begroting 2019.

Voor de hondenbelasting bestaat een tarief voor de eerste hond, een tarief voor de tweede en volgende hond en voor een geregistreerde kennel. Het verloop van de tarieven hondenbelasting over de afgelopen jaren is ongewijzigd en ziet er als volgt uit:

De marktrechten zijn per 1 januari 2019 niet aangepast. Zie tabel 3.1.1 voor de begrote en gerealiseerde bedragen in 2018 en 2019.

Sinds 1 juli 2017 is de precariobelasting voor nutsnetwerken afgeschaft. Maar de gemeente Lansingerland kan gebruikmaken van een overgangsregeling, waardoor de gemeente tot en met 2021 precario kan blijven heffen op ondergrondse energieleidingen. Dit levert ons € 200.000 inkomsten per jaar op. Deze belasting heffen wij op Dunea.

De opbrengsten van de gemeentelijke leges burgerzaken in 2018 en 2019 staan in onderstaand overzicht nader gespecificeerd.

De baten uit de leges burgerzaken bleken voor meerdere leges hoger dan geprognotiseerd, maar zijn lager dan in 2018.

De ontwikkelingen met betrekking tot de aangevraagde kwijtscheldingen geeft het volgende beeld:

Het totaal aantal aanvragen tot kwijtschelding is in 2019 gedaald ten opzichte van 2018. In lijn hiermee is het aantal toekenningen ook gedaald.
De uitgaven aan kwijtscheldingen van de gemeentelijke belastingen en rechten geeft het volgende overzicht:

De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft aan in hoeverre de gemeente Lansingerland in staat is om haar financiële risico’s op te vangen en welke methode gebruikt wordt voor het bepalen van het risicoprofiel. Daarnaast beschrijft de paragraaf op hoofdlijnen op welke wijze ‘risicobeheersing’ onderdeel is van de bedrijfsvoering van de gemeente.

Op basis van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) bevat deze paragraaf een aantal verplichte financiële kengetallen en een toelichting bij deze kengetallen. Dit om de leden van provinciale staten en de gemeenteraad makkelijker inzicht te geven in de financiële positie van hun provincie of gemeente. Aanvullend op de verplichte kengetallen bevat deze paragraaf ook een duiding van de kengetallen op basis van de signaleringswaarden die door de Provincie Zuid-Holland zijn geformuleerd in het kader van haar financiële toezicht functie.

De nota risicobeleid en weerstandsvermogen beschrijft op welke wijze Lansingerland haar risico’s in beeld brengt, beheerst en hier verantwoording over af legt.

Op basis van de huidige inzichten loopt Lansingerland haar grootste financiële risico’s bij de grondexploitaties. Het risico op de grondexploitaties houdt verband met de hoge boekwaarde van reeds gedane investeringen in grond en de marktomstandigheden. Het risico is dat grond niet, later of voor een lagere prijs wordt verkocht dan nu voorzien. Om dit risico te ‘beheersen’ moeten we vooral inspelen op de marktontwikkelingen en het onderscheidende vermogen van de gemeente als toekomstige woongemeente of vestigingsplaats voor een bedrijf. Dit is daarom ook een speerpunt van het college. Om de boekwaarde op de huidige grondexploitaties niet (verder) op te laten lopen is de gemeente terughoudend met het doen van nieuwe uitgaven. Uitgaven doen we pas als deze noodzakelijk zijn om ‘inkomsten’ genereren. Waar mogelijk benutten we daarbij schaalvoordelen om werkzaamheden te clusteren. In 2019 is de boekwaarde van de meeste projecten verder afgenomen. Dit betekent dat de inkomsten uit grondverkopen hoger zijn geweest dan de uitgaven. Voor een verdere toelichting op de risico’s van de grondexploitaties wordt verwezen naar Paragraaf 3.7 Grondbeleid.

Op basis van het risicoprofiel van de gemeente Lansingerland kan worden bepaald hoeveel middelen nodig zijn om alle risico’s te kunnen opvangen. Daarbij maken we onderscheid tussen ‘incidentele risico’s’ en het risico op structurele tegenvallers. Incidentele risico’s dienen te worden afgedekt door het beschikbare weerstandsvermogen en voor het opvangen van structurele risico’s zal voldoende ‘flexibiliteit’ in de begroting aanwezig moeten zijn. Dit laatste maken we inzichtelijk door in de paragraaf weerstandsvermogen een aantal scenario’s te schetsen die zich voor kunnen doen en daarbij aan te geven wat de financiële impact is op de saldi van de meerjarenbegroting.

De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend op basis van een risicosimulatie. Uitgangspunt hierbij is een statistische benadering die ervan uitgaat dat nooit alle risico’s zich tegelijk én in hun maximale omvang zullen voordoen. Indien dat wel het geval is, zou op basis van de in beeld gebrachte risico’s, hiermee een bedrag gemoeid zijn van € 106,9 miljoen (feitelijk het absoluut maximum aan financieel gevolg van de in beeld gebrachte risico’s).

Dit is als volgt te verdelen over de algemene dienst en de grondexploitaties:

Algemene dienst € 13,0 miljoen
Grondexploitaties € 93,9 miljoen

Top 10 risico’s gemeente Lansingerland
De top 10 aan risico’s zijn op basis van hun aandeel in het totaal benodigde weerstandsvermogen:

Uit het voorgaande tabel blijkt dat onze grootste risico’s betrekking hebben op de grondexploitaties, waarvan Oudeland en Wilderszijde de grootste invloed hebben. De genoemde bedragen zijn de mogelijke verdere verliezen op de grondexploitaties als de ontwikkelingen niet lopen zoals we nu inschatten op basis van de huidige marktomstandigheden. Naast bovenstaande incidentele effecten zijn er, als het risico zich voordoet, ook structurele effecten omdat schulden niet of minder snel kunnen worden afgelost. Op basis van de huidige rekenrente grondexploitaties van 1,3% betekent elke € 10 miljoen verdere verlies name op de grondexploitatie een toename van de structurele rentelast op de begroting van € 0,13 miljoen.

Ten opzichte van de begroting 2020 zijn een aantal risico’s uit de top 10 gemuteerd. Zo hebben we het risico dat Wilderszijde niet meer ontwikkelt wordt vervangen door het risico op een tekort op de grondexploitatie van Wilderszijde. Basis voor deze inschatting is het in mei 2020 door het college vastgestelde Masterplan Wilderszijde. Het gekozen scenario voor het Masterplan sluit met een tekort op de grondexploitatie (en daarmee de investering in de gebiedsontwikkeling) van circa € 43 miljoen. Het project komt, onder voorwaarden, in aanmerking voor een bijdrage in het kader van de landelijke Woningbouwimpuls. Het college schat de bijdrage in op zo’n € 28 miljoen. Voorzichtigheidshalve houden we bij deze risicoanalyse aan dat er een kans van 50% is dat we dit bedrag ontvangen en rekenen daarom zo’n € 14 miljoen in. Het mag duidelijk zijn dat dit nog (zeer) grove inschatting zijn, maar deze inschattingen doen beter (en meer voorzichtig) recht aan de bepaling van het benodigde weerstandsvermogen. We rekenen in het benodigde weerstandsvermogen ook ‘gewoon’ met de € 29,0 miljoen zonder hier verder een kans percentage op los te laten. Naast Wilderszijde is ook het risico t.a.v. project Berkel Centrum nieuw in de top 10. Ervaringen uit gehouden aanbestedingen in 2019/2020 geven aan dat er druk op de aanneemsommen staat ten opzichte van de ramingen. De overige mutaties in de top 10 zijn beperkt van aard.

Het benodigde risicobedrag voor een eventueel tekort op Bleizo is ten opzichte van de jaarstukken 2018 en de begroting 2020 verlaagd. De grondexploitatie van Bleizo is, mede door een aantal recente gerealiseerde transacties en het zeer lage renteniveau, fors verbeterd en omgeslagen van een tekort in een positieve grondexploitatie. De omvang van de grondexploitatie zelf is voldoende om de door Bleizo in beeld gebrachte risico’s te dekken. De gemeente hoeven dus geen aanvullend risico in de risicoparagraaf op te nemen.

Risico’s verbonden partijen
De gemeente Lansingerland neemt deel in diverse gemeenschappelijke regelingen en verbonden partijen. In de paragraaf verbonden partijen van deze begroting is een overzicht hiervan opgenomen en is per partij ook inzicht gegeven in de risico’s bij de verbonden partij.

De risico’s van Bleizo en het effect hiervan op het benodigde weerstandsvermogen van de gemeente zijn in de vorige paragraaf toegelicht. Uit de grondexploitatie jaarrekening 2019 van de gemeenschappelijke regeling Hoefweg blijkt dat de risico’s die Hoefweg loopt nog opgevangen kunnen worden binnen de eigen grondexploitatie (de grondexploitatie bevat zelf nog voldoende weerstandscapaciteit). De gemeente zelf hoeft op basis van de huidige inzichten geen weerstandscapaciteit voor Hoefweg aan te houden.

Het project Bleizo betreft de ontwikkeling van een hoogwaardige openbaar vervoersknoop (HOV) en de gebiedsontwikkeling rondom de knoop. Op 17 mei 2019 heeft staatssecretaris Stientje Van Veldhoven (ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) het station Lansingerland-Zoetermeer op feestelijke wijze geopend. De trein, Randstadrail, bus, auto en fiets zijn hier met elkaar verbonden. Voor de gebiedsontwikkeling is het gebied in 2 delen opgedeeld. Voor Bleizo-Oost, het deel ten oosten van de HSL, is inmiddels het bestemminsplan definitief vastgesteld. De economische groei en vraag naar logistieke kavels in de Corridor A12 maakt dat er ruimte is voor logistieke bedrijventerreinen. Partijen in de Corridor A12 hebben hierover met elkaar afspraken gemaakt, waardoor het bestemmingsplan voor Bleizo-Oost vastgesteld kon worden. Voor Bleizo-West doen we onderzoek naar een alternatief ontwikkelprogramma. Hiervoor is een eerste stedenbouwkundige verkenning uitgevoerd. De vaststelling van het bestemmingsplan voor Bleizo-West is opgeschort totdat er meer duidelijkheid is over de uitkomsten van het onderzoek.

Risico’s als gevolg van Corona
Het COVID-19 (Corona) virus heeft geen financiële gevolgen voor de jaarrekening 2019, maar wel voor naar verwachting veel beleidsterreinen van onze begroting 2020 en mogelijk voor de jaren daarna. Hoe groot de financiële impact zal zijn is nu onmogelijk te bepalen. We monitoren onze risico’s en die van onze partners voortdurend. Om financieel de risico’s te kunnen opvangen besloot de gemeenteraad in mei 2020 om een bestemmingsreserve van € 5 miljoen voor het begrotingsjaar 2020 in te stellen. Deze reserve wenden we aan om de incidentele extra lasten en incidentele gederfde inkomsten te dekken. Het college zegde toe met een nadere toelichting op de risico’s Corona te komen vooruitlopend op de jaarstukken 2019 (waarin de risicoparagraaf is opgenomen en ook onderstaande tekst). De ministeries van Binnenlandse Zaken en ministerie van Financiën hebben - aanvullend op de reeds toegezegde compensatie, bijvoorbeeld voor teruggelopen huuropbrengsten sportverenigingen - compensatie coronacrisis voor gemeenten toegezegd. Op dit moment is echter nog niet duidelijk hoeveel dit bedraagt voor onze gemeente, wanneer en voor welke periode de middelen beschikbaar komen.

De VNG stelde een aantal handreikingen beschikbaar om de risico’s in beeld te brengen. Daarnaast maken we, zoals bekend, gebruik van Naris om onze risico’s vast te leggen. Deze applicatie wordt door de beheerders ook gevoed met standaard risico’s die voor veel gemeenten gelden. In zijn algemeenheid geldt dat de risico’s op dit moment wel kwalitatief zijn te duiden, maar nog zeer moeilijk kwantitatief. Deze eerste risico beschouwing is daarom ook vooral kwalitatief van aard en geeft de grootste financiële risico’s weer die het college op dit moment ziet. De lijst is, in willekeurige volgorde, als volgt:

• Toename van het aantal bijstandsgerechtigden; als gevolg van Corona krijgt de economie en daarmee de werkgelegenheid forse klappen. In eerste instantie vallen ‘ontslagen’ medewerkers terug op de WW. Afhankelijk van de duur van de WW valt een deel van deze personen uiteindelijk ook terug op de bijstand. Ons huidige bestand is ongeveer 600 bijstandsgerechtigden. Een stijging met 40% is een reëel risico. Uitgaande van € 15.000 per uitkering per jaar, stijgen de lasten potentieel met circa € 3,5 miljoen. Het Rijk compenseert deze lasten (op termijn) mogelijk, maar uitgaande van de huidige systematiek voor financiering zal dat veelal met enige vertraging gaan (voordat de Rijksbijdrage om hoog gaat). De stijging van bijstandsgerechtigden betekent ook dat de ambtelijke organisatie meer inzet zal moeten plegen op participatie en rechtmatigheid en dus (tijdelijk) meer formatie nodig heeft.
• Toename van het aantal schuldhulpverleningstrajecten; als gevolg van Corona krijgt de economie en daarmee de werkgelegenheid forse klappen. Ondernemers en (ontslagen) werknemers kunnen in de financiële problemen komen en te maken krijgen met (toenemende) schulden. De gemeente is verantwoordelijk voor de schuldhulpverlening. Dus een toenemend beroep betekent meer werk en meer lasten voor de gemeente.
• Effecten op woningmarkt; diverse partijen voorspellen zwaar(der) weer voor de woningmarkt. Op de korte termijn zijn de effecten nog beperkt, maar niet uit te sluiten valt dat de economische teruggang door sijpelt naar de woningmarkt. Naast economische risico is door Corona ook risico dat productieketens voor grond- en hulpstoffen voor de bouw stil vallen. Risico voor de gemeente is dat projecten vertraging oplopen of stilvallen en inkomsten later of niet binnen komen. Denk hierbij aan inkomsten uit grondverkopen en bouwleges. Op dit moment zijn daar nog geen indicaties van, of goede inschattingen van te maken, maar het college is zich wel bewust van dit risico en we monitoren dit risico nauwlettend. Het college merkt wel op dat de impact van een terugval op de huizenmarkt in financiële zin waarschijnlijk minder impact op Lansingerland zal hebben dan in de vorige crisis. De grondposities van de gemeente zijn fors kleiner, de schuldenlast lager en de rente is ook lager dan destijds.
• Effecten op bedrijventerreinen; door de Corona-crisis worden investeerders voorzichtiger c.q. investeren bedrijven minder. Dit kan gevolgen hebben voor de nog uit te geven bedrijventerreinen (minder opbrengst, latere opbrengst, etc.).
• Gemeentefonds; de inkomsten van de gemeente komen voor zo’n 50% uit het gemeentefonds. Het gemeentefonds volgt de ‘trap-op-trap-af’ systematiek. Als het Rijk meer uitgeeft gaat er ook meer naar de gemeenten. Het Rijk betaalt nu het crisis maatregelen pakket. Hierdoor zal de Staatsschuld oplopen. Het risico c.q. de verwachting is dat dit op termijn Rijksbezuinigingen nodig maakt. Ook gemeenten zullen dan worden geraakt. Met welke omvang is nog onbekend. Laatste berichten zijn dat het Rijk in de meicirculaire 2020 het accres voor 2020 en 2021 heeft bevroren. Hoe daarna met het gemeentefonds wordt omgegaan is aan een nieuw kabinet. De crisis uit 2009/2010 leerde dat in een nieuw regeerakkoord na een crisis ingrijpende maatregelen kunnen zijn opgenomen.
• Toename beroep op voorzieningen WMO en Jeugdwet; de Corona crisis legt op heel veel mensen ook een psychische en fysieke wissel. Met name op ouderen (eenzaamheid) en jongeren (leerlingen/scholieren). Een reëel risico is dat meer mensen uit deze doelgroepen in de problemen gaan komen en er extra hulp of ondersteuning nodig is. De gemeente is, als er geen vangnetten zijn in de eigen omgeving, verantwoordelijk voor deze hulp. Dit betekent een potentiële toename van de lasten in het sociaal domein voor de voorzieningen en ook extra formatie die hier voor nodig is.
• Extra kosten a.g.v. maatregelen; de gemeente en verschillende verbonden partijen maken extra kosten a.g.v. Corona. Denk aan Veiligheid/beveiligers, voorlichting, extra kosten VRR, GGD, fysieke maatregelen gemeentehuis, etc. Deze kosten dekken we ten laste van de reserve Corona.
• Minder inkomsten gemeente; op diverse onderdelen loopt de gemeente risico op minder inkomsten. Bijvoorbeeld inkomsten uit belastingen (OZB), leges, incidentele verhuur van maatschappelijke gebouwen. Eventuele mindere inkomsten in 2020 dekken we uit de reserve Corona.

De beschikbare weerstandscapaciteit zijn de middelen die de gemeente heeft of ter beschikking kan krijgen om de financiële gevolgen van risico’s op te vangen. Het uitgangspunt daarbij is dat structurele risico’s opgevangen moeten worden door structurele ‘weerstandscapaciteit’ en incidentele risico’s opgevangen worden door incidentele ‘weerstandscapaciteit’. Dit onderscheid is ook van belang met het oog op het ‘structureel evenwicht’ in de begroting en de toets van de Provincie hierop.

Incidentele weerstandscapaciteit
De gemeente Lansingerland rekent alleen de algemene reserve tot de incidentele weerstandscapaciteit. De overige reserves rekenen wij niet tot de beschikbare weerstandscapaciteit. Dit zijn de bestemmingsreserves en de stille reserves. Bestemmingsreserves worden niet meegenomen omdat hier al een bestemming aan is toegekend. Stille reserves (ontstaan wanneer de boekwaarde van de activa lager is dan de verkoopwaarde) worden niet meegenomen omdat deze pas geïncasseerd kunnen worden als de activa verkocht wordt. Echter, als er expliciete besluiten worden genomen om stille reserves te gelden te maken, dan worden deze toegevoegd aan de weerstandscapaciteit.

Structurele weerstandscapaciteit
De structurele weerstandscapaciteit betreft de flexibiliteit die er in de begroting is. Dit betreft de mate waarin lasten verder zijn terug te brengen (door bezuinigingen), inkomsten te verhogen en de inzet van de post onvoorzien.

Zodoende bestaat structurele weerstandscapaciteit uit:

• Onbenutte belastingcapaciteit;
• Post onvoorzien;
• Bezuinigingspotentieel lastenniveau tot wettelijke taken.

De onbenutte belastingcapaciteit is in theorie niet gemaximeerd. Er zijn geen maximum tarieven voor de ozb. Wel zijn er landelijk afspraken over de maximale jaarlijkse stijging van de ozb (macro-norm) en geldt voor het doen van een aanvraag tot artikel 12 dat de ozb boven de drempelpercentages ligt (gebaseerd op 120% van het landelijk gemiddelde ozb-percentage).

De post onvoorzien bedraagt in de begroting op dit moment € 50.000. Op grond van de financiële verordening 2017 bepaalt het college jaarlijks opnieuw de omvang van de post onvoorzien en motiveert de omvang in de begroting.

Ten behoeve van de kadernota 2015 is het bezuinigingspotentieel in beeld gebracht indien de gemeente alleen de wettelijke taken zou uitvoeren en op taken met een inspanningsverplichting het minimale zou doen. In dat geval zou de gemeente nog enkele miljoen kunnen bezuinigen. Dit zou dan wel gepaard gaan met veel maatschappelijke onrust en de bezuinigingen zijn veelal niet direct in het eerstvolgende begrotingsjaar in te voeren. De flexibiliteit op dit punt is dus beperkt.

Risicobuffer in grondexploitaties en projecten
In de grondexploitaties en kredieten is meestal ook een post ‘onvoorzien’ opgenomen. Binnen de grondexploitaties en projecten zelf is dus ook enige mate van weerstandscapaciteit aanwezig. Bij het bepalen van het weerstandsvermogen op gemeenteniveau houden we geen rekening met deze posten ‘onvoorzien’.

De grootte van risico’s zijn na identificatie ingeschat middels het benoemen van een kans en een gevolg (kwantificering). Op basis van de ingevoerde risico’s is de risicosimulatie uitgevoerd. Op basis van deze simulatie kan (met een zekerheidspercentage van 90%) gesteld worden dat alle risico’s kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 52,3 miljoen.

De Rekenkamer Lansingerland gaat als ‘benchmark’ voor de risico’s op grondexploitaties uit van een benodigde weerstandscapaciteit van 10% van de boekwaarde van de grondexploitaties in exploitatie en 10% van de nog te realiseren opbrengsten. Op basis van de jaarrekening 2019 en de onderliggende grondexploitaties is dan € 44 miljoen nodig voor de gemeentelijke grondexploitaties. Voor Hoefweg is dit € 2,5 miljoen en voor Bleizo € 9,9 miljoen. Totaal dus circa€ 56,4 miljoen. Deze berekeningswijze van de Rekenkamer is sterk genormeerd en houdt geen rekening met de specifieke omstandigheden. Enige afwijking tussen deze berekening en de eigen berekening is dus logisch. De eigen berekening van circa
€ 36 miljoen is circa € 20 miljoen lager dan de € 56 miljoen op basis van de methode Rekenkamer. De afwijking zit voor € 12,5 miljoen in het feit dat op basis van ons eigen risicobeleid we geen weerstandsvermogen hoeven aan te houden voor Hoefweg en Bleizo (de risico’s van Hoefweg en Bleizo zijn nog op te vangen binnen de verwachte positieve resultaten van deze grondexploitaties, als de risico’s optreden wordt het resultaat lager, maar blijven de grondexploitaties wel positief). Voor de gemeentelijke grondexploitaties (inclusief Wilderszijde nog in exploitatie te nemen deel) is op basis van de methode Rekenkamer € 44 miljoen nodig. In de benodigde weerstandscapaciteit is dit € 36 miljoen. Het verschil zit vooral in het project Oudeland, Wilderszijde in exploitatie en Westpolder. In de projecten Oudeland en Wilderszijde in exploitatie is in de grondexploitatie zelf al rekening gehouden met een risicoreserve voor grondprijzen/vertraging. Afdekking via het weerstandsvermogen is dan niet nodig. Op basis hiervan is er geen reden het risicoprofiel van de gemeente bij te stellen voor de bepaling van het weerstandsvermogen. Voor Westpolder geldt dat hier een samenwerkingsovereenkomst is gesloten met een ontwikkelaar inclusief momenten en afgesproken financiële resultaten van de grondexploitatie. Op basis hiervan is er ook geen reden het risicoprofiel van de gemeente bij te stellen.

De beschikbare weerstandscapaciteit van Gemeente Lansingerland bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

In de begroting 2020 is de meest recente prognose van de ontwikkeling van het weerstandsvermogen opgenomen. Het eerstvolgende moment voor actualisatie van de prognose van het weerstandsvermogen is de begroting 2021. Door de verkoop van de aandelen Eneco in 2020 en de daarbij gerealiseerde boekwinst van ruim € 135 miljoen zal het beschikbare weerstandsvermogen naar verwachting minimaal verdubbelen. Daar staat wel een structureel verlies aan dividend tegenover dat structureel begroot was op circa € 1,6 miljoen.

Met ingang van 2016 is de gemeente voor haar ondernemersactiviteiten belastingplichtig voor de Vennootschapsbelasting (Vpb). Op basis van een analyse van o.a. PWC gaan we er vooralsnog vanuit dat Lansingerland voor het grondbedrijf (nog) niet door de ondernemingspoort gaat en daardoor geen Vpb hoeft te gaan betalen. Mocht dit wel het geval zijn, dan wordt de jaarlijkse belastinglast geschat op circa € 0,5 miljoen per jaar.

Een groot deel van het gemeentelijk vermogen is geïnvesteerd in kapitaalgoederen. Deze kapitaalgoederen zijn van groot belang voor het functioneren van onze gemeente, onder andere op het gebied van leefbaarheid, veiligheid, verkeer, vervoer en recreatie.

In onderstaande tabel geven we de kerncijfers weer van de belangrijkste kapitaalgoederen conform het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV).

De vooraf gestelde doelen voor 2019 zijn bereikt. We verrichtten cyclisch dagelijks onderhoud, voerden inspecties uit en vervingen groen waar dat noodzakelijk was. Daarbij hanteerden we een duurzame aanpak. Voorbeelden daarvan zijn de toepassing van social return, het toepassen van klimaatbestendige maatregelen en de toepassing van ecologisch maaibeheer.

In 2019 zetten we extra in op klimaatadaptatie, biodiversiteit en participatie. In het door het Rijk vastgestelde Deltaplan Klimaatadaptatie werd gemeenten gevraagd passende maatregelen te nemen. Wij stimuleerden met de publiekscampagne “Tuin van de Toekomst” om versteende ruimte van particulieren te vergroenen.

We bereikten de doelen voor 2019 en alle werkzaamheden voerden we conform het onderhoudsplan uit.

In 2019 is het vervangen van de bruggen ter hoogte van de Bonfut en Veldspaat uitgevoerd. In 2019 is begonnen met het onderhoudsniveau gefaseerd te verhogen van C naar B. De uitgevoerde werkzaamheden liggen in lijn met het lange termijnperspectief.

We bereikten de doelen voor 2019 en alle werkzaamheden voerden we conform het onderhoudsplan uit.

In 2019 voerden we de projecten, Bomenbuurt (Bleiswijk), Anjerweg (Bleiswijk), Gruttostraat (Bleiswijk), Julianastraat (Bergschenhoek) en Dorpsstraat (Bergschenhoek) uit. In 2019 begonnen we met het onderhoudsniveau gefaseerd te verhogen van C naar B. De uitgevoerde werkzaamheden liggen in lijn met het lange termijnperspectief.

Het Gemeentelijk Rioleringsplan 2015-2020 is het kader voor beheer- en onderhoudsactiviteiten voor het kapitaalgoed Riolering. Dit plan geeft duidelijkheid over wat we doen om de waarde in stand te houden van leidingen, kolken en gemalen in de openbare ruimte.

De ontstane achterstand van de afgelopen jaren, vooral bij onderzoek en planvorming, haalden we in 2019 verder in. Hierdoor is de storting in de voorziening lager dan geraamd.

De gemeente is juridisch eigenaar van circa 60 vastgoedobjecten. De vastgoedportefeuille bestaat onder andere uit het gemeentehuis, gemeentewerf, afvalbrengstation, sporthallen, maatschappelijke accommodaties, kinderdagopvang, strategische objecten en onderwijsgebouwen. Van deze laatste groep (onderwijsgebouwen) zijn 20 stuks overgedragen aan schoolbesturen voor primair onderwijs. Van 3 onderwijsgebouwen is de gemeente vooralsnog eigenaar en zijn wij in onderhandeling met schoolbesturen over het formeel in gebruik geven of in eigendom overdragen van deze schoolgebouwen.

Wij streven naar sociaal en financieel rendement van ons vastgoed. Uitgangspunt is dat er alleen sprake is van eigendom en/of exploitatie daar waar dat noodzakelijk is voor de uitoefening van een publieke taak. We pakken mogelijkheden om niet essentieel vastgoed van de hand te doen op. In 2019 is de Snip in Bleiswijk verkocht. Ook de Laan van Koot is verkocht en de akte zal in 2020 passeren. De komende jaren zullen nog enkele verkopen volgen welke in het verleden zijn ingezet. Ons vastgoedbezit is wat dat betreft op orde.

Het beheer en de exploitatie van een groot aantal gebouwen is door de gemeente bij een externe partij belegd. Vanaf 2018 is dit ondergebracht bij Sportfondsen. Het groot onderhoud voert de gemeente uit, conform het Beheerplan Gebouwen en het bijbehorende Meerjaren-Onderhoudsprogramma (MJOP). De kosten voor het groot onderhoud worden gedekt door de bestemmingsreserve Gebouwen.

Daar waar sprake is van vervanging kijken we of er mogelijkheden zijn om de producten te verduurzamen. Het verduurzamen van ons vastgoed zal onderdeel worden van het MJOP van de gebouwen om zo kapitaalvernietiging te voorkomen en op natuurlijke momenten verduurzaming te kunnen toepassen. Een aantal zaken zijn uitgesteld om investeringen af te kunnen stemmen op het verduurzamen van gemeentelijk vastgoed, er is geen sprake van een structurele onderhoudsachterstand.

Deze paragraaf beschrijft de uitvoering van de gemeentelijke financieringsfunctie (treasury). Hoofddoel van deze functie is dat er tijdig voldoende geld aanwezig is om aan alle financiële verplichtingen te voldoen.

Met betrekking tot treasury is wet- en regelgeving van toepassing die zowel extern als intern van aard is.
De belangrijkste externe wet- en regelgeving omvat:

• Wet Financiering Decentrale Overheden (FiDo) 
• Regeling Uitzetting Derivaten Decentrale Overheden (Ruddo)
• Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet Hof)
• Regeling Schatkistbankieren
• Besluit Begroting en Verantwoording (BBV)
• Gemeentewet (toezichthoudende rol Provincie)
• Financiële-verhoudingswet (toezichthoudende rol Provincie)

De belangrijkste interne regelgeving omvat:

• Treasurystatuut 2015
• Financiële Verordening Gemeente Lansingerland 2017     

De gemeente onderscheidt een drietal subdoelstellingen van de treasuryfunctie:

1. Het verzekeren van duurzame toegang tot financiële markten tegen acceptabele condities.
2. Het beschermen van gemeentelijke vermogens- en (rente-)resultaten tegen ongewenste financiële risico’s zoals met name renterisico’s, kredietrisico’s, liquiditeitsrisico’s.
3. Het streven, binnen de kaders van wet- en regelgeving en binnen de bepalingen van het Treasurystatuut, naar een optimale financieringsstructuur en beheersing van de daarmee gemoeide kosten.

Om deze doelstellingen te realiseren richt de treasuryfunctie richt zich op het besturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de huidige en toekomstige financiële inkomende en uitgaande geldstromen, financiële posities en de hieraan verbonden risico’s. Binnen de wettelijke kaders is het doel om tegen zo laag mogelijke kosten te financieren.
Daarbij is het van belang om de financiële inkomende en uitgaande geldstromen adequaat te administreren en betrouwbare prognoses te hebben van toekomstige geldstromen. Onze liquiditeitsprognoses worden in beginsel op weekbasis geactualiseerd.

Bij het risicobeheer staat het risicoprofiel van de gemeente ten aanzien van treasury centraal. De risico’s vallen in de volgende soorten uiteen:

• Renterisico’s op vaste en vlottende schuld (opgenomen geld);
• Kredietrisico's;
• Liquiditeitsrisico’s.

Het renterisico treedt op bij het aantrekken van nieuw geld. Wij beperken deze risico’s doordat wij dagelijks de renteontwikkeling monitoren. Met behulp van een in beginsel wekelijks geactualiseerde liquiditeitsprognose wordt de geldbehoefte gevolgd en tijdig afgedekt. Het risico dat op enig moment geen geld beschikbaar zou zijn, is volgens onze geldverstrekkers voor gemeenten verwaarloosbaar.

Renterisico’s op vaste en vlottende schuld (opgenomen geld)

Om een grens te stellen aan korte financiering (rentetypische looptijd tot één jaar) is in de Wet FiDo de kasgeldlimiet opgenomen. Het doel van de kasgeldlimiet is het voorkomen dat fluctuaties in korte rente (schulden < 1 jaar) direct een grote impact hebben op de rentelasten in het exploitatiejaar. De kasgeldlimiet voor gemeenten bedraagt 8,5% van het begrotingstotaal. Deze wordt gedefinieerd als alle lasten op de begroting vóór verdeling van de reserves. De hoogte van de kasgeldlimiet is voor 2019 berekend op € 12,7 miljoen. In 2019 is de kasgeldlimiet niet overschreden.

Renterisiconorm

In het kader van de wet FiDo wordt jaarlijks de renterisiconorm vastgesteld. Het doel van het beheersen van de renterisiconorm is spreiding in de aflossing en / of renteherziening in de leningenportefeuille waardoor mogelijke renterisico’s worden beperkt. Door deze spreiding wordt voorkomen dat op een bepaald moment veel leningen op hetzelfde moment moeten worden afgelost of de rente herzien wordt waardoor sterk afwijkende marktrentes grote gevolgen hebben op de begrotingssaldi.

De renterisiconorm is wettelijk bepaald op 20% van de op 1 januari bestaande omvang van het begrotingstotaal. De hoogte van de renterisiconorm bedraagt voor 2019: € 29,5 miljoen. De aflossingen op vaste leningen bedroeg in 2019 € 40,7 miljoen en overschrijdt daarmee de renterisiconorm. Op basis van de begroting 2019 is daaro op 09 november 2018 bij de provincie ontheffing aangevraagd voor de overschrijding van de renterisiconorm. Op 16 november 2018 heeft de provincie deze ontheffing voor boekjaar 2019 verleend.

Kredietrisico's

Het kredietrisico is het risico op een waardedaling van een uitstaande vordering ten gevolge van het (tijdig) kunne nakomen van de verplichtingen door de tegenpartij als gevolg van insolventie of deficit. De gemeente Lansingerland kent garantieleningen, garantstellingen en waarborgen.  

Garantieleningen

De gemeente Lansingerland heeft enkele garantieleningen lopen die in de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw zijn verstrekt aan de woningcorporatie 3B Wonen. Het betreffen leningen waarbij de aflossingen en de rentebetalingen één op één worden doorgezet naar de corporatie en wij als garantsteller fungeren. Ultimo 2019 bedragen deze leningen in totaal € 3,2 miljoen. Het betreffen annuïtaire leningen en deze zijn contractueel geheel afgelost in 2030.     

Garantstellingen en borgstellingen

De gemeente heeft aan verschillende partijen garantstellingen en waarborgen afgegeven.

Er zijn achtervangovereenkomsten afgesloten met de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Deze borgstellingen hebben betrekking op het aantrekken van vaste langlopende leningen door woningstichtingen voor (her)financiering van al bestaande gewaarborgde geldleningen.

Ook zijn er garantstelling afgesloten met de Stichting Waarborgfonds Sport.

Aan particulieren zijn gemeentegaranties afgegeven onder de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW). Deze stichting is in 1995 verzelfstandigd onder de naam Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Er komen geen gemeentegaranties meer bij en het totale bedrag aan gewaarborgde geldleningen neemt af met de door particulieren gedane aflossingen.

Voor de WSW en SWS en de particuliere hypotheken is het gemeentelijk aandeel beperkt tot 50%.

De garantie inzake de hypotheken van personeel betreffen een tweetal hypotheekleningen afgesloten bij het Hypotheekfonds voor Overheidspersoneel (HvO). Er worden geen nieuwe hypotheekgaranties voor overheidspersoneel meer afgegeven.

Per 31 december 2019 bedraagt het totaal van gewaarborgde geldleningen € 232,5 miljoen

Liquiditeitsrisico's

Het liquiditeitsrisico is het risico dat een gemeente over onvoldoende middelen beschikt om aan onze directe verplichtingen te voldoen. In onze liquiditeitsprognose wordt onze geldbehoefte gevolgd en tijdig afgedekt. Gezien de kredietwaardigheid van de overheden is, volgens onze geldverstrekkers, het risico verwaarloosbaar dat op enig moment geen geld beschikbaar zou zijn. Dit risico heeft zich in 2019 niet voorgedaan.

In de notitie rente 2017 van de commissie BBV is een renteschema opgenomen. Met dit schema wordt inzicht gegeven in de rentelasten externe financiering, het renteresultaat en de wijze van rentetoerekening. Het schema voor Lansingerland is als volgt:

De gemeente voert activiteiten uit die meerjarig worden gefinancierd. Dit zijn de investeringen van de gemeente, zoals die blijken uit de staat van activa en de investeringen die zijn en worden gedaan in de grondexploitatie. Bij deze laatste worden eerst de kosten (zoals aankoop, bouw- en woonrijp maken) gemaakt, en later worden deze in beginsel terugverdiend door grondverkopen. Afhankelijk van de looptijd van een grondexploitatie liggen de gelden over een lange periode vast en is financiering nodig. Ter financiering worden leningen aangetrokken.

Leningenportefeuille

Per 1 januari 2019 bedraagt de huidige leningenportefeuille voor Lansingerland € 221 miljoen, waarvoor een gemiddeld gewogen aan de banken te betalen rentepercentage geldt van 2,28%. Gebaseerd op de afgesloten leningsovereenkomsten dienen komende jaren de volgende aflossingen (rente en aflossing van bestaande leningen) plaats te vinden (exclusief bedragen voor herfinanciering):

2020 € 31,0 miljoen

2021 € 19,5 miljoen

2022 € 19,3 miljoen

In totaal betreft de aflossing over de jaren 2020-2022 € 69,8 miljoen (exclusief bedragen voor herfinanciering).

Onderstaand overzicht geeft het kasstroomoverzicht weer volgens de directe methode:

De paragraaf bedrijfsvoering geeft volgens het BBV inzicht in de beleidsvoornemens op het gebied van de bedrijfsvoering. Deze paragraaf is omvangrijker dan voorgaande jaren vanwege het programma Organisatieontwikkeling en de hiermee samenhangende intensiveringen en investeringen die in deze begroting zijn opgenomen. Dit betreft het kwalitatief en kwantitatief versterken van de formatie en investeringen op het gebied van ICT.

Met de definitieve vaststelling van de nieuwe organisatiestructuur en de indeling in de teams is de organisatie in staat continu signalen op te vangen over wat er in de samenleving en omgeving speelt en wat daarbij nodig is van de organisatie. De organisatie vertaalt dit in passend beleid, handelen en dienstverlening en stuurt op de signalen en ontwikkelingen uit die omgeving. De nieuwe organisatiestructuur ondersteunt flexibele arbeidsinzet zodat de organisatie zowel vraag gestuurd als efficiënt en doelmatig werkt.

Informatievoorziening en ICT
Informatievoorziening en ICT ondersteunen de gemeentelijke organisatie en het gemeentebestuur in de uitvoering van haar (wettelijke) taken. Informatievoorziening en ICT zijn hierin geen doel op zich, maar wel een absolute randvoorwaarde. De kwaliteit, veiligheid, continuïteit en beschikbaarheid van de IT-Infrastructuur en informatievoorziening zijn van groot belang voor onze (digitale) dienstverlening aan inwoners, bedrijven en maatschappelijke instellingen. Daarom investeren wij continue in de doorontwikkeling van informatievoorziening en ICT en het up-to-date houden en (op tijd) vernieuwen van onze systemen.

IT-Infrastructuur
In 2019 is een groot deel van de IT-Infrastructuur vernieuwd en gemoderniseerd. Die vernieuwing was een belangrijk onderdeel van het project TOP-Werken (Tijd- en Plaatsonafhankelijk werken).
Bij de vervanging van de verschillende componenten hebben wij nieuwe technieken m.b.t. informatiebeveiliging geïmplementeerd.

TOP werken
De vele (voor een deel ook Europese) aanbestedingstrajecten kostten veel tijd waardoor de implementatie van TOP-Werken doorgeschoven moest worden naar 2020.
2019 stond voornamelijk in het teken van de voorbereiding van het technische platform van de nieuwe digitale werkomgeving.
Eind 2019 waren we hiermee klaar en konden we starten met de verdere opbouw en het testen van het platform.

Zaakgericht werken
Rond de zomer 2019 hebben wij pas op de plaats gemaakt met het project Verstand van Zaken (implementatie Zaaksysteem).
Het bleek noodzakelijk om de reeds geïmplementeerde processen te evalueren en waar nodig aan te passen aan de nieuwe wensen, eisen of ontwikkelingen.
Eind 2019 warend en evaluaties en het doorvoeren van de aanpassingen nagenoeg afgerond. Uit de evaluaties blijkt dat de ervaringen in het werken met het zaaksysteem
overwegend positief zijn. Er is voor de afronding van het project een nieuwe projectleider gezocht en gevonden. De projectleider is in december gestart.

Herinrichten audiovisuele middelen raadszaal
De audiovisuele middelen zijn in 2019 vervangen. Er is gebruik gemaakt van nieuwe technieken waardoor er een betere beeld- en geluidskwaliteit is gerealiseerd.
Ook zijn er extra functies toegevoegd zoals een spreekklok en digitaal stemmen. In het project is er nauw samengewerkt tussen griffie/raad en ambtelijke organisatie.

Informatieveiligheid
Bij de vervanging van de verschillende componenten van de IT-Infrastructuur hebben wij rekening gehouden met de uitkomsten van het Rekenkamer onderzoek naar informatieveiligheid.
Er zijn diverse nieuwe (complexe) technieken geïmplementeerd. In 2019 is de basis hiervoor gelegd. Bij de verdere uitrol van TOP-Werken (platform en devices) bouwen we hierop voort.

Informatiemanagement en gegevensbeheer
Digitalisering (bijvoorbeeld digitale dienstverlening) en datagedreven werken zijn belangrijke thema’s voor gemeenten.
In 2019 is er een nieuwe strategische visie op informatievoorziening en ICT opgeleverd. Deze visie geeft richting aan de ontwikkeling van gemeente Lansingerland naar een
informatievoorziening (IV) gerichte organisatie. Hiervoor zijn 5 ontwikkellijnen (sporen) geschetst, namelijk de ontwikkeling van de IV-organisatie, de governance (met o.a. project protfolio management),
de verdere professionalisering van de ICT organisatie, datagericht werken (BI – Business Intelligence) en doorontwikkeling van informatieveiligheid.
De volgende stap is de concretisering van deze visie (2020).

In 2019 werkten we conform onze planning & control-cyclus en bleven we ambtelijk strak sturen om de voorspelbaarheid en betrouwbaarheid van de (financiële) resultaten te verbeteren. Naast de reguliere P&C-documenten continueerden we in 2019 de periodieke budgetreviews en ‘in control’-gesprekken met de teammanagers/domeindirecteuren. Ook toetsen we de financiële consequenties van ieder raadsvoorstel.

In de huidige organisatie is een nadrukkelijke scheiding aangebracht tussen de beslissende, financieel beleid makende en beheersende rol en de toetsende en controlerende rol. De eerste rol is belegd bij de vak afdelingen en de afdeling Financiën. Bij de jaarrekening 2018 is reeds aangekondigd dat vanaf 1 januari 2019 de toetsende en controlerende rol nadrukkelijker belegd is bij de Concernstaf. Binnen gemeentelijke organisaties zien we een toenemende behoefte aan deze onafhankelijke rol en positie. Zo eist de nieuwe AVG (intern) onafhankelijk toezicht op het systeem van privacy borging in de organisatie en is deze onafhankelijke rol ook nodig in het kader van ENSIA. Door de toetsende en controlerende rol bij Concernstaf te belegen is de organisatie in staat om onafhankelijk controle en advisering op gebieden als privacy en informatiebeveiliging uit te voeren.

In 2019 hebben wij het volgende gedaan:

•  De interne controle is een nuttig instrument voor het in control zijn van onze organisatie en het doel is het vaststellen van de juistheid, volledigheid en de rechtmatigheid van de in de financiële administratie verantwoorde opbrengsten en uitgaven. Voor de interne controle hebben we de financiele processen geprioriteerd die we moeten controleren en van daaruit hebben we een jaarplanning gemaakt. We hebben de interne controles uitgevoerd in overleg met de externe accountant en ter voorbereiding op de controle van de jaarrekening 2019. We hebben de uitkomsten van de interne controle geanalyseerd en hebben acties ondernomen daar waar nodig. Zoals elk jaar had de naleving van de aanbestedingsregels daarbij onze extra aandacht.
• In 2019 hebben we alle materiele processen geactualiseerd.
• In 2019 voerden we de ENSIA audit uit. De audit is tijdig uitgevoerd en vastgelegd in de ENSIA tool van het Ministerie. De tool is de basis voor de verantwoording over informatiebeveiliging die het college, gelijktijdig met de jaarstukken, aflegt aan de raad. Voor de inhoudelijke uitkomsten van de ENSIA audit verwijzen wij naar het onderdeel Informatieveiligheid en privacy.

Voor 2019 stonden twee doelmatigheidsonderzoeken gepland. De benchmark op de ICT is in 2019 uitgevoerd. Het onderzoeksjaar betrof 2018. Aan deze benchmark deden 35 gemeenten mee. Hoofdconclusie uit de Benchmark is dat Lansingerland gemiddeld € 32 per inwoner minder aan ICT besteedt. Het gemiddelde ligt op € 84 per inwoner, Lansingerland komt uit op € 52.

Door relatief weinig investering in de hardware voor de infrastructuur, lage softwarekosten en een kleinere formatie zijn de kosten van Lansingerland uitzonderlijk lager dan het landelijke gemiddelde. Qua formatie geldt die conclusie voor zowel ICT beheer als voor ‘informatiemanagement/informatievoorziening’. In het kader van TOP-Werken hebben wij in 2019 en 2020 echter wel fors geïnvesteerd in hard- en software. Die investeringen zijn niet meegenomen in de Benchmark omdat deze Benchmark 2018 betreft. Het geplande doelmatigheidsonderzoek op communicatie is in 2019 nog niet uitgevoerd in verband met het organisatie ontwikkelingstraject waarbij cluster communicatie begin 2019, net als alle andere teams, ook is gestart met een ontwikkeltraject. Daarbij is een quick scan uitgevoerd door een externe partij naar de kwaliteit van de communicatie functie binnen de organisatie. Conclusie was dat de communicatie functie op de strategische kant (bestuurscommunicatie en woordvoering) een stevigere positie moest krijgen, zowel in kwaliteit als kwantiteit en op de meer ‘operationele’ kant van communicatie er nieuwe afspraken tussen team communicatie en de overige teams moesten worden gemaakt. Het kwalitatieve deel van het beoogde doelmatigheidsonderzoek is daarmee eigenlijk al onderdeel geweest van de teamontwikkeling van team communicatie. De uitkomsten van de scan en de hieruit voortvloeiende acties zijn ook vastgesteld door directie. Het tweede deel van het onderzoek (benchmark en analyse hiervan) startten we op in februari 2020 net voor de Corona-crisis. Die laatste legt een fors beslag op de capaciteit van het team communicatie. Dus afronding van dit onderzoek volgt pas in Q2 van 2020. De raad ontvangt de uitkomsten na afronding van het onderzoek.

Het ziekteverzuim is gedaald van 5,57% (2018) naar 5,3% (2019).

De ingezette organisatieontwikkeling heeft in 2019 geleid tot een aanpassing in de organisatiestructuur. Hiermee zijn eerste stappen in de organisatieontwikkeling gerealiseerd. In 2019 zijn projecten gestart in het kader van ontwikkelopgaven van de teams, het managementdevelopment-traject voor teammanagers en de afronding van het functiegebouw.

Ook in 2019 heeft de gemeente Lansingerland samen met inwoners en ondernemers gewerkt aan een sterke samenleving. Communicatie helpt bij het maken van de verbindingen. Op alle momenten in het beleidsproces. Hiervoor is in 2019 de rol van cluster Communicatie in de organisatie aangescherpt. We zijn gestart met het werken in drie domeinteams: Samenleving, Ruimte & Economie en Bedrijfsvoering. We adviseren proactief en werken mee aan de communicatieve kracht van de organisatie. We maakten voor onze adviezen gebruik van data uit onze tweewekelijkse mediamonitor. Om de positie van Lansingerland te versterken, zijn we gestart met het ontwikkelen van een nieuwe positioneringsstrategie (citymarketing). Voor onze producties dan wel middelen is de huisstijl van Lansingerland in 2019 doorontwikkeld en voldoet daarmee aan de eisen van digitale toegankelijkheid.

Op het gebied van inkoop hebben we als hoofddoelstellingen: blijven voldoen aan de
rechtmatigheidseisen, inkopen tegen de meest optimale (integrale) prijs-kwaliteit verhouding en het
optimaal functioneren van de inkoopfunctie in de organisatie. In 2019 evalueerden we het inkoop- en aanbestedingsbeleid en pasten deze waar nodig/gewenst aan. Het gehele inkoopproces hebben we in het zaaksysteem geïmplementeerd zodat via dit systeem verplicht alle stappen/te maken keuzes worden doorlopen.
De professionaliseringsslag die we in de afgelopen jaren hebben gemaakt zetten we voort op basis van de PDCA-cyclus. Dit betreft onderwerpen als maatschappelijk verantwoord inkopen, social return, lokale economie, contractbeheer- en management, inkooptools en sjablonen en samenwerkingskansen.

Doel van de facilitaire ondersteuning is dat de organisatie en het bestuur maximaal tijd kunnen
besteden aan hun eigenlijke activiteiten. Dit doen we door het beschikbaar stellen, hebben en houden
van faciliteiten op het gebied van huisvesting en informatievoorziening en daaraan gerelateerde
producten en diensten.

Naast het gebruik van het gemeentehuis door de eigen organisatie geven we uitvoering aan het Vastgoedbeleid voor incidentele evenementen/activiteiten in de openbare ruimten. Tevens zijn we eerste contactpersoon voor de huurders in het pand. Gezien de toename in het aantal huurders en de complexiteit daarvan, doen we onderzoek naar de best passende mogelijkheid buiten het in eigen beheer uitvoeren van deze taak.
We pasten de huisvesting en faciliteiten aan op het nieuwe TOP-werken. Met betrekking tot de fysieke toegankelijkheid droegen we zorg voor de optimale invulling op enerzijds (informatie)beveiliging en anderzijds gastvrijheid.

In 2019 hebben inwoners bij diverse projecten dan wel beleidsontwikkelingen kunnen meepraten, meedenken, meedoen of meebeslissen. Denk hierbij aan de ontwikkeling van de Omgevingsvisie, de nieuwbouw van scholen, het project ‘Hoe oud bent u in 2030’ en het afkoppelen van de regenwaterafvoer in Dorp Noord-Oost in Bergschenhoek. Afhankelijk van de doelgroep en de mate van invloed zijn hiervoor verschillende instrumenten ingezet. Zoals dialoogtafels en peilingen via het burgerpanel ‘Lansingerland Peilt’.

Het burgerpanel bevat 1560 leden, waarvan 95 nieuwe leden in 2019 zijn toegetreden. Voor middelbare scholieren vond voor het eerst een succesvolle Hackaton plaats. Een Hackathon is een evenement waarin jongeren in teams strijden om in een korte tijd oplossingen aan te dragen voor bepaalde uitdagingen. Verder organiseerden we de tweede editie van het Lansingerlands Initiatief waarbij drie initiatieven de eindstreep haalden: ‘Plukberm of eetbare ruimte’, ‘Pleisterplaats De Hichte’ en ‘Terughalen vrachtschuit’.

De Rekenkamer Rotterdam heeft in 2019 onderzocht hoe wij gebruik maken van burgerparticipatie. In het onderzoeksrapport ‘Met de beste bedoelingen’ constateert de rekenkamer dat wij als gemeente al heel veel doen aan burgerparticipatie. Ook wordt een aantal aanbevelingen gegeven die wij in 2020 verder uitwerken.

Onder het programma Dienstverlening zijn we reeds ingegaan op het afhandelen van bezwaren,
klachten en Wob verzoeken. Binnen het team Juridische zaken ondersteunen we daarnaast de organisatie en het bestuur met juridisch advies. In 2019 legden we focus op kwaliteitszorg en –borging en onderzochten we hoe we in de organisatie de aanwezige juridische specialistische kennis optimaal kunnen ontsluiten.
Na het bezwarenproces, implementeerden we ook de overige juridische processen in het zaaksysteem (klachten, aansprakelijkstellingen, Wob-verzoeken en rechten vanuit de AVG).

Een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente een bestuurlijk én een financieel belang heeft. Van een financieel belang is sprake indien de gemeente risico loopt met aan deze partijen beschikbaar gestelde middelen of als de gemeente aangesproken kan worden als de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt. Van bestuurlijk belang is sprake als de gemeente zeggenschap heeft, vanwege vertegenwoordiging in het bestuur of vanwege het hebben van stemrecht.

De visie op en de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen

Als gemeente kunnen wij door toenemende uitbreiding en complexiteit niet al onze taken meer zelfstandig uitvoeren. Samenwerking met andere partners, waaronder andere overheden, kan dan een oplossing bieden. De ‘Nota verbonden partijen 2016 – 2020’ (corsanummer T16.02321) geeft inzicht in het (wettelijk) kader en geeft het afwegingskader een handvat voor het toe- en uittreden bij verbonden partijen. De nota en bijbehorend addendum (T17.01105) gaan ook in op de vertegenwoordiging in verbonden partijen. Daarnaast besteedt de nota aandacht aan de spelregels voor governance en het uitvoeren van risicomanagement met de bestaande (wettelijke) instrumenten van informatievoorziening en aanvullende mogelijkheden om bij te dragen aan de kaderstellende, toezichthoudende en controlerende rol van de raad.

In onderstaand overzicht staat de meest essentiële financiële informatie van de verbonden partijen. In de latere tabellen staat per verbonden partij de informatie die op grond van artikel 15 van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) verplicht is inclusief bij welk programma uit de begroting het hoort en op welke wijze de verbonden partij bijdraagt aan de realisatie van de doelstelling van het programma. Daarnaast schrijft artikel 15 BBV voor dat de lijst van verbonden partijen, wordt onderverdeeld in:

1. gemeenschappelijke regelingen;

2. vennootschappen en coöperaties;

3. stichtingen en verenigingen

4. overige verbonden partijen.

in de navolgende tabellen nemen wij de verplichte informatie op per verbonden partij, zoals gesteld in het BBV.

Grondbeleid is geen doel op zich maar een middel om ruimtelijke doelstellingen op het gebied van bijvoorbeeld volkshuisvesting, economie, groen en recreatie, infrastructuur en maatschappelijke voorzieningen te realiseren. Onze kaders zijn vastgelegd in de nota Grondbeleid. In deze nota geven we inzicht de verschillende vormen van grondbeleid en de keuze die wij hierin maken, de instrumenten die wij inzetten om dit beleid te realiseren en de spelregels die wij hierbij toepassen. De doelstellingen en ambities uit het coalitieakkoord 2019-2022 vormen hiervoor de basis samen met de beleidsdoelstelling zoals vastgelegd in de Structuurvisie, Woonvisie en Economische visie.

Vanuit de VINEX-opgave heeft de gemeente in het verleden vooral een actief grondbeleid gevoerd. Het merendeel van deze plannen is inmiddels in uitvoering. Bij een actief grondbeleid koopt en produceert de gemeente zelf bouwgrond. Hieraan zijn ook risico's verbonden. Een toename van de financiële risico's voor de gemeente is niet gewenst. Voor nieuwe ontwikkelingen kiezen wij dan ook in de basis voor een (meer) faciliterend grondbeleid. De kostenverhaalsmogelijkheden vanuit de Wet ruimtelijke ordening ondersteunen deze keuze. Ook de nieuwe omgevingswet biedt in de toekomst de mogelijkheid tot kostenverhaal.

Het college staat open voor nieuwe, private initiatieven. Hierbij wordt wel telkens de afweging gemaakt in hoeverre deze initiatieven van meerwaarde of aanvullend zijn ten opzichte van de reeds bestaande plannen.

Op basis van de nota Grondbeleid is het MPG in zowel 2019 als 2020 geactualiseerd. De actualisatie van 2020 is ook de basis voor de waardering van onze grondexploitatieprojecten in de jaarstukken 2019. Het college stelt daarnaast jaarlijkse de Kaderbrief Grondprijzen vast.

Lansingerland heeft meerdere gronden in bezit die ooit zijn aangekocht met het doel deze te ontwikkelen. De meest in het oog springende gronden zijn de gronden in het plangebied Wilderszijde. Daarnaast zijn er ook nog gronden gelegen in Bleiswijk. Deze gronden zijn gewaardeerd tegen de huidige bestemming. De waardering van de gronden in Wilderszijde wordt jaarlijks opnieuw beoordeeld. op basis van de uitgevoerde taxatie is gebleken dat in er geen afwaardering hoeft plaats te vinden op de waarde van de grond.  In 2017 is het ambitiedocument voor Wilderszijde vastgesteld, dit wordt op dit moment uitgewerkt tot een stedenbouwkundig masterplan, welke in 2020 aan de raad zal worden gepresenteerd.. Ook de gronden van Wilderszijde die al wel in ontwikkeling zijn, nemen we hierin mee. Vaststelling van de grondexploitatie voor het totale plangebied Wilderszijde is gepland in 2021.

De Meerjaren Prognose Grondexploitatie (MPG) 2020 vormt de basis voor deze jaarstukken 2019. Voor een uitgebreide toelichting verwijzen wij dan ook naar het MPG 2020.

Het MPG en daarmee de jaarlijkse actualisatie van alle grondexploitaties is gekoppeld aan de jaarrekening. 

Bij de actualisatie sturen we vooral op de 4 P's: programma, planning, prijzen en parameters. Deze vier elementen bepalen in hoge mate het resultaat van de grondexploitaties. in 2019 hadden wij de volgende projecten in exploitatie. 

Wij zetten ons volop in om het in de grondexploitaties beoogde programma te realiseren en zo onze grondposities en schuldenlast af te bouwen. Ook voor particuliere initiatieven staan wij open indien deze van meerwaarde zijn voor onze gemeente.

Binnen onze projecten benutten we kansen om te voldoen aan de marktvraag en staat duurzaamheid hoog op de agenda. Zoals bekend liggen op vrijwel alle gemeentelijke gronden voor woningbouw contractuele verplichtingen uit het verleden. De gemeente kan voor deze projecten niet zelfstandig wijzigingen doorvoeren. Hiervoor is instemming van beide partijen nodig. De gemeente heeft hierin wel een stimulerende rol. Voor de bedrijventerreinen spelen we in op de marktvraag door bijvoorbeeld kavels samen te voegen of juist te splitsen.